Η διαμόρφωση της νεοελληνικής ιδεολογίας και ο ελληνικός κοινοτισμός (μέρος 2ο)
Στο πρώτο μέρος του αφιερώματος για τον Κοινοτισμό είδαμε πως τα δυτικά πρότυπα για την ελληνική ιστορία εγκλώβισαν την διαμορφωμένη νεοελληνική ιδεολογία σε έννοιες και ευρωκεντρικά σχήματα, τέτοια που έπρεπε να επιβεβαιώνουν την δυτικο-ευρωπαϊκή αντίληψη της ιστορίας και του κόσμου. Αναφερθήκαμε επίσης επιγραμματικά στους πιο γνωστούς Έλληνες κοινοτιστές. Στο δεύτερο μέρος του αφιερώματος θα μιλήσουμε αναλυτικότερα για τον επιφανέστερο όλων των Ελλήνων κοινοτιστών, των Κωνσταντίνο Καραβίδα.
Α) ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ ΤΟΥ ΚΩΝ/ΝΟΥ ΚΑΡΑΒΙΔΑ
Για τον Κων/νο Καραβίδα, η ιστορία βοηθά να κατανοήσουμε το παρελθόν και το παρόν και να σχεδιάσουμε για το μέλλον. Και η σωστή ανάγνωση της ιστορίας χωρίς τον κοινοτικό κανόνα, δηλαδή τους κοινοτικούς θεσμούς που ανέπτυξε κατά την μακραίωνη ιστορία του ο Ελληνισμός, δεν μπορεί να γίνει.
Όταν λοιπόν η οικογενειακή πατριά δεν μπορούσε συντηρήσει τα μέλη της δημιουργήθηκε η πόλη. Από την σύνθεση και μετεξέλιξη την οικογενειακών πατριών πήγασαν νέες κοινοτικές εξουσίες. Το κατ’ εξοχήν παράδειγμα του Κων/νου Καραβίδα είναι η αρχαία Αθήνα που συγκροτήθηκε πολιτειακά με την νομοθεσία του Σόλωνα, τον οποίο ο Καραβίδας θεωρεί πατερά του κοινοτισμού και μέγιστου νομοθέτη, όχι γιατί νομοθέτησε τους άριστους νόμους, αλλά γιατί εισήγαγε τους κατάλληλους για την λειτουργία του δημοκρατικού/κοινοτικού πολιτεύματος.
Όλες οι δημόσιες υποθέσεις θεωρούνταν από τους πολίτες και δικές τους – ιδιωτικές υποθέσεις. Έτσι η λειτουργία του αρχαίου αστέως απαιτούσε ισχυρό αίσθημα ευθύνης, πειθαρχία απέναντι στο κοινό καλό και υψηλό επίπεδο παιδείας. Τα άτομα ήταν οργανικά ενταγμένα και ιεραρχημένα στην αρχαία Ελληνική κοινοτική ομάδα. Ο πολίτης αναγνωριζόταν μόνο μέσα από τη συμμετοχή του στις κοινοτικές λειτουργείες.
Η επιβολή των Ρωμαίων ήταν αποτέλεσμα της αποτυχίας των αρχαίων ελληνικών πόλεων να συντεθούν σε ένα ενιαίο κράτος και του εμφυλίου πολέμου μεταξύ τους. Οι Ρωμαίοι ανακάλυψαν το δημόσιο δίκαιο και την έννοια της ιδιοκτησίας. Πρωτίστως όμως συστηματοποίησαν την έννοια του ιμπεριαλισμού. Η επιβολή του Ρωμαϊκού νομού, δηλαδή η υπερίσχυση του ιδιωτικού/κρατικού πάνω στο δημόσιο/κοινοτικό, διέλυσε την κοινοτική αλληλεγγύη, αλλά στη θέση της δεν εμφανίστηκε κάποια νέα. Κατά τον Καραβίδα η λέξη «Ρωμιός» υπήρξε προϊόν της ελληνικής παρακμής. Αφορούσε εκείνους τους Έλληνες που εγκατέλειψαν τον πάτριο/κοινοτισμό και προσχώρησαν στον Ρωμαϊκό νομό.
Την περίοδο παρακμής που ακολουθήσε, λογω της διάλυσης της κοινοτικής αλληλεγγύης, ήρθε να καλύψει ο χριστιανισμός σαν μια λαϊκή αντίδραση στην ήττα του ρωμαϊκού νομού. Το Βυζάντιο βέβαια δεν έλαβε ποτέ συνείδηση της κοινοτικής ολοκλήρωσης. Απλά επέτρεψε την λειτουργία των κοινοτήτων στα πλαίσια του συγκεντρωτικού κράτους. Όταν η κεντρική εξουσία αποδυναμωνόταν, οι κοινότητες ενδυναμώνονταν και αντίστροφα.
Η οθωμανική περίοδος είναι εποχή άνθησης του κοινοτισμού. Η πολιτική, κοινωνική και οικονομική καταπίεση δεν εμπόδισαν τη λειτουργία του. Οι κοινότητες κατά την Τουρκοκρατία υπήρξαν ο βασικός συντελεστής για τη διατήρηση της εθνικής ταυτότητας, αλλά και της ηθικής συγκρότησης και εθνικής αφύπνισης. Σημαντικά παραδείγματα είναι οι ναυτικές κοινότητες του Αιγαίου, η βιομηχανική/εμπορική κοινότητα των Αμπελακίων, της Κοζάνης, της Καστοριάς, των Ιωάννινων, του Μετσόβου, της Δημητσάνας, των Αθηνών, με τη δράση των οποίων η Ελλάδα ήταν πανταχού παρούσα την παραμονή της επανάστασης του ’21. Μέσω της διασποράς που διαμορφώθηκε με τα μεταναστευτικά ρεύματα, οργανωμένα από τις κοινότητες, ήρθαν σε επαφή με τον Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό που δημιούργησε την επαναστατική αντίληψη, που υιοθέτησε η Φιλική Εταιρεία, αλλά δοθήκαν και τα εφόδια για τον εθνικό απελευθερωτικό αγώνα. Οι ναυτικές κοινότητες έδωσαν το στόλο, οι ορεινές την τροφοδοσία των ατάκτων, ενώ οι πολιτικές και θρησκευτικές ηγεσίες των κοινοτήτων έγιναν η πολιτική και στρατιωτική ηγεσία της επανάστασης. Επίσης, μέσα από την κοινοτική λειτουργία άνθησε ο Ελληνικός λαϊκός πολιτισμός με τη δημιουργία της δημοτικής γλώσσας και της δημοτικής λαϊκής ποίησης.
Ο κοινοτισμός, κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, δεν μπορεί να θεωρηθεί σαν συνέχεια του κοινοτισμού της αρχαιότητας, αλλά αυτό είναι ψεύτικο δίλλημα. Οι κοινότητες ήταν απόρροια της άνθησης της οικονομίας, της δημογραφικής αύξησης και ως εκ τούτου οι συνθήκες εμφάνισης του κοινοτισμού είναι ίδιες. Ο κοινοτισμός της αρχαιότητας διαφέρει ως προς τις νεότερες κοινότητες στο ότι είχε αποκτήσει συνείδηση της πλέον σύνθεσης και υπεύθυνης κοινοτικής λειτουργίας, που αφορά την οργάνωση του κράτους και την εγγύηση της πολιτικής ελευθέριας.
Μετά την απελευθέρωση και ενώ οι κοινότητες είχαν ολοκληρώσει την προσφορά τους στο ζήτημα της ελευθερίας, έμενε να ολοκληρωθούν σε οικονομικό και διοικητικό επίπεδο.
Αλλά, ενώ ο ελληνισμός βγήκε μέσα από την Τουρκοκρατία με ισχυρούς κοινοτικούς θεσμούς (τοπικά κοινά, εκλογή προεστώτων κλπ.), θεσμούς που άλλοι ευρωπαϊκοί λαοί ζώντας μέσα στην μεσαιωνική δυστοπία δεν μπορούσαν ούτε καν στον ύπνο τους να φανταστούν, τα σχέδια των ανερχομένων ελίτ αλλά και του ξένου παράγοντα ήταν διαφορετικά. Το τι επακολούθησε το περιγράφει ανάγλυφα ο Κ. Καραβίδας στην «Κοινοτική Πολιτεία.
“Ο αιών ο κατόπιν, ο καλούμενος πρώτος αιων της Νεοελληνικής Ελευθέριας – αν και είχεν τοπικήν πρωτεύουσαν και κυβέρνησιν κυρίαρχον και εις την θέσιν των εξειδικευμένων χωροοικονομικών μας θεσμών και των ολοκληρωμένων χωρικών κυττάρων των μικρών μας πατρίδων, την Εθνικήν Τράπεζαν, και την τολμηράν και φιλοπονoτάτην πλην ολοένα και περισσότερον αναρχούμενην ατομικήν οικονομίαν των χωρικών μας, των επαγγελματιών και των εμπόρων μας – της δε Αρματοκλεφτουριάς, τους κομματικούς νομάρχας και τους χάρτινους εισαγγελείς – τι έχουμεν, τι επραγματοποίησεν ο αιών αυτός ; …Δεν άφησε ξενικόν θεσμόν της μόδας τον οποίον να μη στεριώση αφού μάλιστα με τόνους σιέλου τον εμασκάρεψε, απάνω εις την ελαφράν αυτήν αττικήν γη…. Εφόρτωσε τον ατυχή και πτωχόν πληθυσμό με όλας τας εκτυμβωθείσας αλλύσεις της νομοθεσίας των βυζαντινών αυτοκρατόρων και της σχολαστικής αρχαιοελληνικής γραμματολογίας, έπειτα δεν έφησε κανένα είδος ευτελούς εξυπνάδας το οποίον να μην καλλιεργήση και να μην τιμήση ως ζηλευτόν και αξιομίμητον τάχα παράδειγμα… Αφού δε έκαμε και άλλα πολλά και επέρασε και από την Μικράν Ασίαν – όπου και εκεί ότι μπορούσε να χαλάσει δεν το άφησε να διαφύγη – κατέληξε τέλος εις την Μικρομεγάλην αυτήν Ελλάδα, η οποία αφού ματαίως εκακοχώνεψε τας ευγενεστάτας λα’ι’κάς προσφοράς της περιόδου 1910-1914, γοργώς βαδίζει εις την ουράν αυτών εκείνων των λαών της εγγύς Ανατολής, οίτινες εντούτοις, μόλις προ δυο γενεών, εις την λέξιν Έλλην συνεταύτιζαν πάσαν προσωπικήν ανδρείαν και πάσαν πνευματικήν εύρεσιν και επινόησιν επιφόβον και πάσαν εν γένει ανθρώπινον αρετήν”.
Έτσι, ο ελληνισμός κατάντησε “μικρόν, ολιγοπληθέστατον εθνάριον”, αφού μάλιστα έχασε τρεις φορές την κοσμοκρατορία μέσα από τα χεριά του. Κατά την Ελληνιστική εποχή, το Βυζάντιο και κατά την Τουρκοκρατία.
