Η επικαιρότητα ενός πρωτοπόρου του ελληνικού κοινοτισμού, του Κωνσταντίνου Καραβίδα ( με αφορμή τις εκλογές για την Τοπική Αυτοδιοίκηση Α΄και Β΄βαθμού)
Γράφει ο Σάββας Μαυρόπουλος
Ο Κωνσταντίνος Καραβίδας (1890 – 1973) ήταν ένας από τους μεγαλύτερους Έλληνες διανοούμενους του 20ου αιώνα. Συγγραφέας της “Κοινοτικής Πολιτείας”, αφιέρωσε όλο το έργο του στη μελέτη του Ελληνικού Κοινοτισμού και αγωνίστηκε για την αλλαγή του συγκεντρωτικού – γραφειοκρατικού κράτους.
Διέβλεψε που οδηγούν τη χώρα οι επείσακτοι, αναφομοίωτοι και κακοποιημένοι αστικοί θεσμοί, όπως είναι η αντιπροσωπευτική δημοκρατία, ο “δικηγορικός κοινοβουλευτισμός”, όπως τον αποκαλούσε, η μετατροπή της κοινότητας από κοινωνικό-οικονομική οντότητα σε διοικητική ενότητα-περιοχή και ο οικονομικός φιλελευθερισμός που ομοιομορφοποιεί την οικονομία και ομογενοποιεί τον πολιτισμό.
Το έργο του αποτελεί μια συνολική πρόταση, ένα “τρίτο δρόμο” για την κοινωνική αλλαγή και τη διοικητική συγκρότηση της χώρας, προτάσσοντας ως αντίρροπη δύναμη τον “κοινοτικό κανόνα”. Αυτό τον οδήγησε σε οξεία αντιπαράθεση, τόσο με τους “αστούς” φιλελεύθερους όσο και τους σοσιαλιστές-μαρξιστές με αποτέλεσμα να συντριβεί ανάμεσα στις συμπληγάδες αυτών των κοσμοθεωριών, που ενώ ξεκινούσαν από διαφορετικές αφετηρίες, συνέκλιναν επί της ουσίας στο ίδιο αποτέλεσμα, και να μείνει σχετικά άγνωστος και αγνοημένος από την ακαδημαϊκή κοινότητα και την πολιτική διανόηση.
Για τον Καραβίδα η Τοπική Αυτοδιοίκηση μπορούσε να αποτελέσει μοχλό απογείωσης της οικονομίας και στέρεα βάση για την δημοκρατία. Βλέποντας την κατάσταση που επικρατούσε στο χώρο της αυτοδιοίκησης, έγραφε σε άρθρο του που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Kαθημερινή (29.11.38, 6.12.38, 13.12.38) με τίτλο “Η Κοινοτική παράδοσις των Ελλήνων” τα εξής: “Η Τοπική Αυτοδιοίκησις είναι άνωθεν δοτή και ενταγμένη στο μείζον εθνικόν κράτος-πράγματι ως μία γραφειοκρατική υπηρεσία του … ευρίσκεται εις πολύ μεγάλην απόστασιν από την πανάρχαιαν κοινοτική μας παράδοσιν, η οποία διεμορφώθει αυτοκαθοριστικά δια μέσου των αιώνων ως ουσιαστικόν βίωμα..”. Και συνεχίζει “Εις την κοινοτικήν μας, αντιθέτως, παράδοσιν η Τοπική εξουσία είναι όχι δοτή, αλλά αυτοδημιούργητη και αυτόνομη, δηλαδή μια εξουσία, η οποία από συστάσεως του αλλότρια πιθηκίζοντος Νεοελληνικού κράτους επόμενον ήτο να παραμερισθή, παντώς να αλλοιωθή, είτε και εντελώς να καταργηθή”.
Αν ρίξουμε μια ματιά στην κατάσταση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης σήμερα, θα νομίσουμε ότι δεν πέρασε ούτε μια μέρα από τότε που ο Κωνσταντίνος Καραβίδας έγραφε τα παραπάνω. Έχουμε ένα σύστημα αυτοδιοίκησης ακατάλληλο για τη χώρα μας, αναποτελεσματικό και άκρως διεφθαρμένο. Ακολουθώντας την πάγια τακτική τους οι ντόπιοι “εκσυγχρονιστές”, δυτικοτραφείς ως επί το πλείστον, όπως και τα 1938, και εκφράζοντας τον πολιτικό τους επαρχιωτισμό, εγκαθίδρυσαν ένα μοντέλο αυτοδιοίκησης, μεταφυτεύοντας εισαγόμενους θεσμούς που όπως ευαγγελίζονταν θα μετέτρεπαν τη χώρα σε Δανία του νότου. Το μόνο ελληνικό ήταν η ονομασία αυτών των δήθεν “εκσυγχρονιστικών” μεταρρυθμίσεων (Καποδίστριας, Καλλικράτης, Κλεισθένης κλπ) Αδυνατούν, ή δεν θέλουν να καταλάβουν ότι η άκριτη μεταφορά θεσμών από μια χώρα στην άλλη είναι καταστροφική.
Έχουμε λοιπόν μια αυτοδιοίκηση τεραστίων για τα δεδομένα της χώρας διαστάσεων, με δήμους-κολάζ, αποκομμένους από τις τοπικές κοινωνίες, με περιφέρειες που δεν έχουν καμία σχέση με τις ιστορικές περιφέρειες της χώρας, με αλληλοεπικάλυψη αρμοδιοτήτων, χωρίς εξειδικευμένο προσωπικό, χωρίς σαφές πεδίο ευθυνών και πάνω από αυτές ένα υδροκέφαλο δημόσιο και ένα “επιτελικό” κράτος.
Αποτέλεσμα αυτού του διοικητικού αχταρμά είναι η αποθέωση των ιδιωτικοποιήσεων και της διασπάθισης του δημόσιου χρήματος. Αντί να λαμβάνονται πρωτοβουλίες και δράσεις βάσει ενός ολοκληρωμένου σχεδίου που θα το επεξεργάζονται από κοινού οι Δήμοι, οι περιφέρειες και η κεντρική κυβέρνηση, βλέπουμε ένα χορό δημοσίων σχέσεων, αναθέσεων σε ημέτερους μεγαλοεργολάβους, και πλήρη εφαρμογή της σύγχρονης ανακάλυψης της μεταπολίτευσης, της εργολαβίας. Κάθε καταστροφή είναι γι’ αυτούς μια νέα ευκαιρία για νέα έργα, νέες αναθέσεις, νέα μεγάλα κέρδη. Όπως λοιπόν αναφέρει ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης στον πρόλογο του βιβλίου του “ΑΓΡΟΦΙΛΙΑ”, “… η χώρα είναι σε ένα διαρκές κλίμα, ένα καθεστώς εκτάκτων προβλημάτων, έκτακτης ανάγκης σε πολλούς τομείς. Αυτό σημαίνει ότι η εξέλιξη κρίθηκε από τους νόμους της φύσης και όχι της πολιτικής”.
Τι διδάγματα μπορούμε λοιπόν να εξάγουμε από το έργο του Κ. Καραβίδα; Προφανώς και οι συνθήκες σήμερα είναι εντελώς διαφορετικές απ’ αυτές που επικρατούσαν στην εποχή του. Οι δημητριακές κοινότητες του Καραβίδα, δηλαδή εν ολίγοις τα ελληνικά χωριά, η ελληνική ύπαιθρος έχει ερημοποιηθεί. Το 50% και πλέον του πληθυσμού έχει συγκεντρωθεί στην Αττική (πράγμα το οποίο ο Καραβίδας είχε προβλέψει, αν δεν προχωρούσε η κοινοτική οργάνωση της κοινωνίας). Η επικράτηση της νεοφιλελεύθερης ιδεολογίας προωθεί τον άκρατο ατομικισμό, αποδιαρθρώνει τις κοινωνικές σχέσεις και αποτρέπει τους ανθρώπους από τη συμμετοχή τους στα κοινά. Είναι λοιπόν ανάγκη να επαναφέρουμε στην επικαιρότητα κάποια από τα προτάγματα του κοινοτισμού του Κ. Καραβίδα ως τα μόνα όπλα αντίστασης στην δύσμορφη πραγματικότητα. Αυτάρκεια, Αυτονομία, Αλληλεγγύη, Αυτοδιαχείριση, Αυτοδιοίκηση.
Σάββας Μαυρόπουλος, Κοζάνη 21.10 2023