Η αξιοθαύμαστη αλληλεπίδραση ανάμεσα στο γόνιμο πνεύμα των Σουμερίων και τη φαινομενικά απρόσφορη, αλλά ουσιαστικά καρποφόρα γη τους, οδήγησε τη σκέψη τους σε πράξεις που μπορούν να ανιχνευτούν στις αντιλήψεις και τις συμπεριφορές των σύγχρονων ανθρώπων. Μπορεί να παραμένει ακόμα αναπάντητο το ερώτημα ποιοι ήταν αρχικά οι Σουμέριοι, από πού ήρθαν και πότε έφτασαν στην κοιλάδα του Τίγρη – Ευφράτη, αλλά είναι αυτοί που οδήγησαν την ανθρωπότητα σε μια παράδοξη και θαυμαστή περιπέτεια, που τα επιτεύγματά της θα αποτυπώνονταν ανεξίτηλα στην ανθρώπινη συνείδηση.
Οι σπόροι που έσπειραν οι Σουμέριοι βλάστησαν στις όχθες και άλλων μεγάλων ποταμών του πλανήτη, όπως στο Νείλο της Αιγύπτιου, του Ινδού στο σύγχρονο Πακιστάν και του Κίτρινου ποταμού στην Κίνα. Οι επιτυχίες της επαναστατικής γεωργίας έστρεψαν το ενδιαφέρον των κατοίκων της Σουμερίας προς την αστρονομία. Παρατηρώντας και συσχετίζοντας τις κινήσεις του Ήλιου και της Σελήνης έφτιαξαν ένα αξιόπιστο ημερολόγιο που βασιζόταν σε σεληνιακούς μήνες των 28 ημερών, το οποίο προέβλεπε με ακρίβεια την έναρξη των εποχών και υπενθύμιζε στους γεωργούς πότε να σπείρουν και να θερίσουν.
Ένα συνεχώς αυξανόμενο ιερατείο επεξεργάστηκε μια κοσμολογία που έδινε εξηγήσεις για τον φυσικό και τον ανθρώπινο κόσμο. Η σουμερική θρησκεία, που δεν διαπνεόταν γενικά από αισιόδοξο πνεύμα, ήταν τόσο ισχυρή που επέζησε τρεις χιλιάδες χρόνια και άσκησε βαθιά επίδραση σε όλους τους λαούς που κατέλαβαν τη Μεσοποταμία μετά την πτώση των Σουμερίων. Το πάνθεο των Σουμερίων περιλάμβανε γύρω στις τρεις χιλιάδες θεότητες, οι οποίες δεν ήταν όλες ίσες. Οι θεοί των Σουμερίων πλάθουν τους ανθρώπους από πηλό για να τους έχουν δούλους τους.
Κάθε παράλειψη στην τέλεση των θυσιών εξευμενισμού μπορούσε να προκαλέσει καταστροφές (φυσικές, ασθένειες, επιδρομές κλπ) και επειδή τέτοιες συνέβαιναν συχνά, οι Σουμέριοι ζούσαν σ΄ένα διαρκές άγχος. Αυτή η κατάσταση έκανε πανίσχυρη τη θρησκεία και ωφελούνταν τα μέγιστα οι ναοί και οι ιερείς τους, αφού τα μόνα μέσα προστασίας απέναντι στη θεϊκή οργή ήταν οι γενναιόδωρες προφορές στους ναούς και η υπακοή στις εντολές των ιερέων.
Για πολλές γενεές οι Σουμέριοι δέχονταν επιθέσεις και βρίσκονταν σε πόλεμο με τις εμφανισθείσες στο ακρότατο μεταίχμιο της χώρας τους πατριές νομάδων σημιτικής γλώσσας. Το 2750 π.Χ, μεταξύ αυτών των Σημιτών, εμφανίστηκε ένας μεγάλος αρχηγός, ο Σαργκόν, ο οποίος όχι μόνον κατατρόπωσε τους Σουμέριους, αλλά επέκτεινε την κυριαρχία του από τον περσικό κόλπο (ανατολικά) μέχρι τη Μεσόγειο (δυτικά). Ο λαός, στον οποίο βασίλευε ο Σαργκόν, ήταν οι Ακκάδιοι και το βασίλειό του, το οποίο τελικά διατηρήθηκε πάνω από διακόσια χρόνια, ονομαζόταν βασίλειο των Ακκαδίων και Σουμερίων.
Οι Σουμέριοι, όμως, αν και νικημένοι επέβαλαν τον πολιτισμό τους στους νικητές, των οποίων ο πολιτισμός ήταν περισσότερο χονδροειδής. Η γραφή και η γλώσσα τους έγινε για τους βαρβάρους της εποχής εκείνης η γλώσσα της επιστήμης και της εξουσίας. Η επιστήμη των Σουμερίων ήταν προορισμένη να επιζήσει μέσα από μια μακριά αλυσίδα κατακτήσεων και μετασχηματισμών, οι οποίοι συντελέστηκαν στην κοιλάδα των δύο ποταμών.
Ηλίας Κ Μάρκου