Η θρυλική και ιστορική μάχη της Σιάτιστας, 4 Νοεμβρίου 1912, ο ρόλος των Κρητών και οι «ξεχασμένοι» Κρήτες νεκροί της μάχης, που βρέθηκαν και θάφτηκαν μετά από λίγες μέρες στον Προφήτη Ηλία στο Μικρόκαστρο. (Διαμαντή Θ. Βαχτσιαβάνου)
Ήταν τότε που η Μακεδονία είχε ακόμα τον Τούρκο στο σβέρκο της και οι Μακεδόνες σήκωσαν τη σημαία της επανάστασης. Δεν ήταν όμως μόνοι τους. Δίπλα τους και πολλές φορές μπροστάρηδες στον αγώνα εκείνο ήταν σώματα Κρητικών… «Όσ’ ήταν πράγματι Έλληνες για λευτεριά πονούσαν, ετρέξανε στον θάνατο εκεί και πολεμούσαν», ένα από τα τραγούδια για τους Κρητικούς στη μάχη της Σιάτιστας και σε αυτό το γεγονός θα αναφερθούμε εδώ.
Η μάχη της Σιάτιστας ήταν ένα κορυφαίο γεγονός πριν τον Α’ παγκόσμιο πόλεμο και έκρινε δια του αποτελέσματος και την τελική έκβαση του αγώνα. Μαζί με τις συνολικές ελληνικές δυνάμεις αγωνίστηκαν τα εθελοντικά σώματα των Κρητών και την αναγνώριση του αγώνα τους στην Μακεδονία δείχνει ένα δημώδες ποίημα: «… Μη φοβάσθε Μακεδόνες, έχετε υπομονή, Κρητικάκια ανταρτάκια έρχονται για βοηθοί. Σε σας πρέπει Μακεδόνες όταν έχετε σταυρό, πάντοτε να συγχωράτε των πεσόντων Κρητικών».
Με το τέλος του Αγώνα και ειδικά μετά την μάχη της Σιάτιστας, υπήρξαν πολλά ευχαριστήρια στα εθελοντικά σώματα Κρητών από την Εθνική Επιτροπή Βογατσικού, Κωντσικού (Γαλατινής) και Σέλιτσας (Εράτυρα). Ειδικό ευχαριστήριο προσωπικά στον Παύλο Γύπαρη: «… μην απελπίζεστε, ο Γύπαρης φυλάττει την Σέλιτσαν».
«Ηρώων πατέρων ηρωικότεροι οι γιοί», όπως έλεγαν οι γέροντες Σπαρτιάτες στους νεότερους. Αυτοί που είχαν πρότυπο-δάσκαλο τον Δασκαλογιάννη, γέννησαν τους Μακεδονομάχους και τους σταυραετούς του 1912-1913. Όταν ο πατέρας Γ. Συμβουλάκης πληροφορήθηκε πως ο γιος του τραυματίστηκε θανάσιμα κατά τη μάχη των Βρυσών το 1896, έσπευσε κοντά του και όταν είδε πως δεν υπήρχε ελπίδα σωτηρίας, είπε «μπράβο παιδί μου. Σαν εσκοτώθης με βόλι μπρος, θα σε θάψω παλληκαρήσια». Αφού το τραύμα ήταν «από μπρος», αυτό τον έκανε περήφανο!
Και τώρα στη μάχη της Σιάτιστας, στις 4 Νοεμβρίου 1912 που ξημέρωνε βροχερή. Τότε η Σιάτιστα είχε 10.000 κατοίκους και θεωρούνταν προπύργιο του Ελληνισμού στην περιφέρειά της.
Οι Τούρκοι ξεκίνησαν από το Τουρκοχώρι Βρογκίστα (Καλονέρι), όπου στο πάνω μέρος του χωριού έστησαν το πυροβολικό τους. Τρομερή η σύγκρουση, με τους Τούρκους να δέχονται πυρά από τη Σιάτιστα, τους Κωντσικιώτες εκ των έμπροσθεν και τους Κρητικούς εκ των νώτων με τον Παύλο Γύπαρη και το σώμα του Νικολούδη υπό τον Γερογιάννη.
Είχε προηγηθεί τελεσίγραφο παράδοσης από τον γενικό αρχηγό στρατεύματος Μεχμέτ πασά. Το σχέδιο άμυνας είχε καταστρώσει ο Γ. Κατεχάκης και στη μάχη πήραν μέρος τα γύρω χωριά Κωντσικό (Γαλατινή) Τσιαρούσινο (Μικρόκαστρο), Σέλιτσα (Εράτυρα) και διακρίθηκε ιδιαίτερα το σώμα του Σφακιανού Δικόνιμου Μακρή (Ζουν Γιώργης = Μακρής Γιώργης).
Ξημέρωνε συννεφιασμένη η 4η Νοεμβρίου, άγρια και σκοτεινή, όταν ξεκίνησε ο Μεχμέτ πασάς με το πυροβολικό του πάνω από την Βρογκίστα. Ανέβαιναν κυκλωτικά από το βουνό «Καστράκι» πάνω από το Τσιαρούσινο. Η μάχη αμφίρροπη, το «Καστράκι» καταλαμβάνουν οι Κρητικοί με αρχηγό τον Καπιτσίνη, που σκοτώνεται με βόλι στο μέτωπο. Πολλοί Κρήτες νεκροί, αλλά συγκινητική η περίπτωση δύο αδερφών που «πίπτουσι αγκαλιασμένοι, Ευάγγελος και Αστρινός Περάκης εκ Μαλεβιζίου!
Πάνω από 70 νεκροί και περίπου 150 τραυματίες από την ελληνική πλευρά και περισσότεροι από 400 Τούρκοι σε λίγες ώρες. Στην πρώτη γραμμή της μάχης και ο εύελπις γιος του Παύλου Μελά!
Στην δράση των Κρητών αναφέρεται η ημερήσια διαταγή του διοικητού στρατού «… τα υπό του λοχαγού Κατεχάκη εθελοντικά σώματα επεδείξαντο, αφ’ ετέρου κατά την μάχην της Σιάτιστας, επαινώ ανεξαιρέτως πάντας τους υπό τας διαταγάς μου τεθέντες Κρήτας, συγχαίρων αυτούς δια τα γενναία και φιλοπάτριδα αισθήματα».
Το πρώτο που φρόντισαν μετά την νικηφόρα μάχη, ήταν η περισυλλογή των νεκρών και η περίθαλψη των τραυματιών στο χώρο του γυμνασίου. Παρόντες, ο μητροπολίτης μετά του κλήρου, όλοι οι κάτοικοι και τα στρατιωτικά σώματα. Τους νεκρούς αποχαιρέτησε ο εξ Αποκορώνου οπλαρχηγός, ποιητής και συγγραφέας Κ. Διγενάκης με συγκινητικό λόγο: «Ηρώων πατέρων ηρωικοί γιοι…».
Παρ’ όλο που φρόντισαν για την περισυλλογή των νεκρών, κάποιοι νεκροί έμειναν στο πεδίο της μάχης. Τρεις μαχητές Κρήτες βρέθηκαν στο «Καστράκι» μετά από λίγες μέρες. Λίγο πιο πάνω από το Τσιαρούσινο (Μικρόκαστρο). Και αυτό από την ιδιαίτερη ανησυχία των τσομπανόσκυλων, τα οποία γαύγιζαν. Αυτό οδήγησε κάποιους κατοίκους του χωριού να ψάξουν και να τους βρουν. Τους έθαψαν στον Προφήτη Ηλία στο Τσιαρούσινο, κάτω από τις βελανιδιές. Για χρόνια θυμόμαστε τις γιαγιάδες να ανάβουν κεράκια στη μνήμη των Κρητικών παλικαριών.
Σήμερα κανείς δεν θυμάται πού βρίσκονται τα οστά τους, αφού ξεθάφτηκαν γύρω στο 1945 (μαρτυρία Δημ. Ζαγκουντίνου).
Ίσως ένα μνημείο στην μνήμη αυτών των παλληκαριών, έστω και τώρα, θα ήταν μια αναγνώριση για τη θυσία τους. Είναι παλληκάρια που δεν ξαναείδαν οι μανάδες τους και οι γιαγιάδες του χωριού άναβαν κεράκι στη μνήμη τους.
«… Σε σας πρέπει Μακεδόνες όταν κάνετε σταυρό, πάντοτε να συγχωράτε των πεσόντων Κρητικών»!
Η μάχη της Σιάτιστας ήταν εποποιία, για της πατρίδας την τιμή και την ελευθερία. Ήταν ένα παράδειγμα αιώνιο που θα μείνει, πάντα το φως της λευτεριάς στους Έλληνες θα δίνει!
Πηγή: «ΕΘΕΛΟΝΤΙΚΑ ΣΩΜΑΤΑ ΚΡΗΤΩΝ ΕΝ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ»
(Σταύρου Ι. Κελαϊδή, δικηγόρου – οπλαρχηγού).
