ΜΙΑ ΗΛΙΟΛΟΥΣΤΗ ΧΕΙΜΩΝΙΑΤΙΚΗ ΚΥΡΙΑΚΗ ΣΤΟΝ ΨΗΛΟ -ΑΗΛΙΑ. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΕΝΟΣ ΚΟΖΑΝΙΤΗ (16) (Γ. Κορκά)

Την 1^η Δεκεμβρίου του 2013 επισκέφτηκα το εξωκκλήσι του ψηλού Αη-λιά. Στο Μυθικό βουνό των Κοζανιτών.

Έχω γράψει παλαιότερα το 1990 πότε ιδρύθηκε το εξωκκλήσι, (άρχισε το κτίσιμο το 1913 και τα θυρανοίξια έγιναν το 1915), με πολλές άλλες λεπτομέρειες. Υπήρχε δε προηγουμένως στη θέση ένα μικρό Εικονοστάσι. Tις πληροφορίες αυτές μου είχε δώσει ο αείμνηστος Νικόλαος Γκούντας, ήταν τότε επίτροπος και για πολλά χρόνια στο εξωκκλήσι. Επίσης έχω δημοσιεύσει πολλές φωτογραφίες, των ιερέων και των επιτρόπων που ήσαν προ του ’40, των επισκεπτών του ψηλού Αη-λιά, τα πανηγύρια  που γίνονται την παραμονή της μνήμης του Προφήτη Ηλιού του Θεσβίτου. Είναι από τα μεγαλύτερα θρησκευτικά πανηγύρια των Κοζανιτών, και  οι Κοζανίτες την παραμονή της γιορτής ανεβαίνουν με τα πόδια μέχρι τα μεσάνυχτα «ου δρόμους ειν’ σκ’νι» (όπως λέγανε οι παλιοί Κοζανίτες όταν έχει συνεχόμενη ροή η κατεύθυνση   του κόσμου)  για να τιμήσουν εκεί επάνω στο βουνό στα 1020 μέτρα υψόμετρο, τον Προφήτη  Ηλιού. Επίσης έχω βγάλει προ ετών μια ωραία φωτογραφία, ήταν άνοιξη και το Μυθικό βουνό ήταν κατακίτρινο από αυτοφυές φυτό που είχε ευωδιά και ήταν πανέμορφα. Η φωτογραφία αυτή είναι αναρτημένη στο γραφείο του ψηλού Αη-Λιά.

 Να αναφέρω επίσης ότι ο ψηλός Αη-λιάς προ του ’40 ήταν κέντρο αποθεραπείας από φθίση-φυματίωση, στέλνανε οι γιατροί τους φθισικούς στον ψηλό Αη-λιά  λόγω υγιεινού κλίματος με καθαρό αέρα, που βοηθούσε στην αποθεραπεία της αρρώστιας, η οποία φυματίωση τότε ήταν παγκόσμια πληγή και ήταν και μεταδοτική. Έχω ακούσει πολλές αφηγήσεις από παλιούς συμπολίτες μας, που είχαν φυματίωση και αποθεραπεύτηκαν ελέω του καθαρού αέρα του Βουνού, του Μυθικού, όπως το ονόμαζαν οι άρρωστοι. Κάθε καλοκαίρι γέμιζε ο ψηλός Αη-λιάς από ανθρώπους  φθισικούς που διέμεναν στο βουνό, και  είχε πολλά  κελιά-μικρά δωμάτια   φιλοξενώντας τους φθισικούς. Είναι επίσης ο Ψηλός- Αηλιάς, γνώριμος και από τα φυτά που αναφύονται εκεί επάνω. Όπως η Καντιλίνα-Φασκομηλιά, το Τσάϊ και η «Τσιμπρίτσα»-Θυμάρι. Η Καντιλίνα είχε χρησιμοποιηθεί το χειμώνα το 1941-42 ως καυσόξυλα, όλη η περιοχή ήταν γεμάτη από Καντιλίνα, μικρά δεντράκια με μεγάλες ρίζες «Κούτσουρα», τα οποία έδιναν μεγάλη φλόγα στο Τζάκι ή στη σόμπα,    ζεσταίνοντας τα σπίτια και με μυρωδιά της Καντιλίνας. Τότε η Καντιλίνα είχε βοηθήσει τις οικογένειες των Κοζανιτών να μην παγώσουν το χειμώνα του 1941-42 στη μαύρη κατοχή. Να αναφέρω και ένα άλλο γεγονός, το μήνα Σεπτέμβριο 14-9-1966  πέθανε σε ηλικία 96 ετών, είχε γεννηθεί το 1870, ο Ντίνας Γκουλιάρας, οπλουργός το επάγγελμα, έμενε στην οδό Τράντα. Ήταν και συμπέθερός μας, ήταν επίτροπος και ταχτικός επισκέπτης στον Ψηλό Αη-λιά, ανέβαινε και κατέβαινε με τα πόδια, τότε δεν πήγαινε στο βουνό αυτοκίνητο, μόνο άλογα ή γαϊδουράκια. Την ημέρα εκείνη ήταν του «Σταυρού» και οι συγγενείς της συζύγου του Τέλιας-Περιστέρας του γένους Λιόνα, έκαναν Θεία Λειτουργία την οποία είχαν καθιερώσει από χρόνια την τέλεσή της. Κατά την κάθοδο ο παππούς Ντίνας έπεσε κάτω και απεβίωσε, τον κρατούσε από το χέρι ένας μικρός, τον οποίο γνωρίζουμε σήμερα. Ο Προφήτης Ηλίας τον πήρε κοντά του στο βουνό, εκεί επάνω, και όπως γράφουμε παραπάνω ήταν μόνιμος επισκέπτης του Ψηλού Αη-λιά. (Κατά την Κοζανίτικη  θρησκευτική ηθογραφία, όταν κάποιος πεθαίνει στη γιορτή Υψώσεως  του Σταυρού, 14- Σεπτεμβρίου, είναι θεία βούληση και οι ουρανοί τον δέχονται στον Αμπελώνα του Κυρίου). 

Τον Προφήτη Ηλιού Θεσβίτου, τον έχουν προστάτη οι αρτοποιοί της Κοζάνης. Την ημέρα της γιορτής του κλείνουν οι φούρνοι, μια παράδοση πολλών ετών, που την συνεχίζουν και σήμερα. Επίσης προστάτη τον είχαν και οι καραγωγείς-αραμπατζήδες  στα παλιά χρόνια, τότε που έκαναν τις χερσαίες  μεταφορές με «αραμπά- κάρο-άμαξα», με τέσσαρις σιδερένιους  τροχούς, που τον έσερναν δύο άλογα ή και βόδια. Και ο σύλλογος έκανε λειτουργία τη δεύτερη μέρα του Πάσχα, έχουν και εικόνα του Αγίου, που περιφέρεται στα μέλη του συλλόγου κατά τη διάρκεια του έτους. Οι απόγονοι που συνέχισαν το επάγγελμα ως αυτοκινητιστές, συνεχίζουν να κάνουν και σήμερα τη λειτουργία. Επικεφαλής είναι ο Κώστας Δ. Φασνάκης. 

Το έχω τονίσει πολλές φορές και το επαναλαμβάνω ότι χάρις στους επιτρόπους εθελοντές, τα ξωκλήσια της Κοζάνης διατηρούνται πολύ καλά, τα φροντίζουν με μεράκι και τα έχουν μεταβάλει σε τόπους ψυχικής ηρεμίας και περισυλλογής και ο Ψηλός  Αη-λιάς είναι ένα πανέμορφο ξωκλήσι με αγριολούλουδα αρωματικά που αναφύονται μαζί με το δροσερό αεράκι. Τα τελευταία χρόνια επίτροποι είναι οι Γιάννης Δόδουρας, Ζήσης Χριστοδούλου και Γιώργος Μαντζιάρης. Επίτροποι, όπως λένε στην Κοζάνη (μ’ Σιάρτια), συνεχώς εργάζονται, τον φροντίζουν και  κατασκευάζουν έργα, είναι  πεντακάθαρος ο Ψηλός Αη-Λιάς και οι επίτροποι είναι χαρισματικά  φιλόξενοι, προσφέρουν τσάι του Βουνού που έχει μέσα και Καντιλίνα. «Θαραπάφκα» έλεγαν οι παππούδες μας, όταν το έπιναν.

Ο Ψηλός λοιπόν Αη-λιάς συνεχίζει να προσκαλεί επισκέπτες, γιατί είναι ένας ευχάριστος χώρος, που περνάς όμορφες ώρες, με το δροσερό αεράκι, οσφραίνεσαι  την ευωδιά των αγριολούλουδων, απολαμβάνοντας άμα και την ηρεμία του τοπίου με τον ευρύ ορίζοντα, αντικρίζοντας τα Πιέρια με τις Μούσες και τον Θρυλικό Όλυμπο, την κατοικία των 12 Θεών της Αρχαίας μυθολογίας. Είναι μια ψυχική αγαλλίαση και τόνωση του εσωτερικού σου κόσμου στη σημερινή ιδιαίτερα θλιβερή κατάσταση που περνάει ο λαός μας. 

Την όμορφη αυτή ατμόσφαιρα του ψηλού Αη-λιά  απολαμβάνουν παρέες Κοζανιτών  που ανεβαίνουν κάθε Κυριακή στο μυθικό βουνό, με αγάπη στη φύση και στην παράδοση των προγόνων μας που ήσαν ταχτικοί επισκέπτες στα εξωκκλήσια, τα παλιά χρόνια έχοντας μαζί τους και «μπουχτσιάδες». Περνούσαν  ευχάριστα τη μέρα τους φροντίζοντας και τα εξωκκλήσια.

 Βρέθηκα έτσι, την Κυριακή 1^η Δεκεμβρίου, που ήταν και ηλιόλουστη μέρα , ανεβαίνοντας με το αυτοκίνητο, σε μια παρέα συμπολιτών που τιμούσαν δεόντως τη «Ματιούκου» Ρακή με το σχετικό μεζέ, έχοντας ποικιλία  εδεσμάτων που  τραβάει η ρακή, μεταξύ των άλλων είχαν και τηγανιτές στεγνές τομάτες, όπως τα παλιά χρόνια που τις αρμάθιαζαν και τις στέγνωναν για να έχουν το χειμώνα μεζέ για τη  ρακή,  πολύ τις νοστιμεύτηκα. Να συμπληρώσω εξαίροντας τις  Κοζανίτισσες πουν ζουν στην Αυστραλία, οι οποίες δεν ξεχνούν την οικογενειακή μαγειρική παράδοση της πατρίδας τους. Στεγνώνουν τομάτες για μεζέ και με είχαν κεράσει. Μιλάω για το έτος 1993, που είχα επισκεφθεί την Αυστραλία Μου είχε κάνει εξαιρετική εντύπωση η αγάπη τους αυτή προς την τήρηση των γευστικών  φαγητών της  πατρίδας τους, αλλά και στις πίτες και στα σιαλιάρια είναι άφθαστες. Αθάνατη Πατρίδα. Την ποικιλία των μεζέδων φέρνουν οι άνθρωποι της παρέας και περνούν ευχάριστες ώρες πίνοντας ρακί και δοκιμάζοντας ποια είναι πιο «αψιά» και συζητούν διάφορα θέματα  Κοζανιστί «Μασλατεύοντας», με «μπέντια» και «κασμέρια» και νοσταλγούν την παλιά και όμορφη εποχή από τις αφηγήσεις των παππούδων τους. Οι περισσότεροι της παρέας είναι μετά του ’50 γεννημένοι, μερικοί είναι προ του ’40, ένας από αυτούς,  που ήταν ταχτικός επισκέπτης, ήταν και ο αείμνηστος Τζήκας Καρατζέζος, ο πεταλάρχης, που πέθανε προσφάτως και  ήταν πολύ αγαπητός στην παρέα, τους αφηγείτο παλιά και ωραία πράγματα. Να αναφέρω επίσης και έναν άλλο, που ήταν επίσης ταχτικός επισκέπτης και έκανε πολλές δουλειές στο ξωκλήσι με τον οποίο  είχα και επαγγελματική σχέση, ήταν άριστος οδηγός αυτοκινήτου, ο αείμνηστος  Γρηγόρης Τράγιας, παρατσούκλι «Μακαράς». Ήταν  ωραίος «Ζαμανίσιους»- πολύξερος, γνωρίζοντας πολλά  της παλιάς ζωής των Κοζανιτών.  Σκ’ρκιότσ’ γαρ.

Οι άνθρωποι της παρέας δημιουργούν μια ευχάριστη ατμόσφαιρα και διακατέχονται από τη σκέψη ότι οι συγκεντρώσεις τους αυτές είναι μέρος της συνέχισης των Κοζανίτικων παραδόσεων με την πλούσια ηθογραφία τους.

 Το πρωί περνούν από κει, πεζοπόροι και οδοιπόροι που περπατούν στα μονοπάτια που είναι πίσω  από το βουνό, χαραγμένα καταλλήλως να είναι βατή η πεζοπορία, ένας από αυτούς είναι και ο Αρίστος ο Γκάργκας που μου έδειξε τα μονοπάτια που είναι απέναντι στις πλαγιές των λόφων και έβλεπα πολλούς να πεζοπορούν. Τα μονοπάτια τα χάραξε ο πεζοπόρος Μπέλλας Κων/νος, τον οποίο συνάντησα να φυτεύει δενδράκια, μπράβο του. Ένας οικολόγος στην πράξη.

Έβγαλα και μια αναμνηστική φωτογραφία της πολυσύνθετης παρέας, για να δείξω μια άλλη ανθρώπινη  νότα της πόλης μας, που συμπολίτες μας περνούν λίγες ώρες στο μυθικό βουνό του Ψηλού Αη-λιά  σε μια ήρεμη ατμόσφαιρα και σε περιβάλλον  που τους χαρίζει έστω και προσωρινά ευχάριστες στιγμές. Αυτός είναι ο  Κοζανίτικος λαός, δεμένος με τις ρίζες του  και με τις πανανθρώπινες αξίες της ζωής, που σήμερα ψάχνουμε να τις βρούμε.

 Ανεβαίνω και εγώ στον ψηλό Αη-λιά, καιρού επιτρέποντος, αφού ο ήπιος χειμωνιάτικος μήνας επιτρέπει την ανάβαση με αυτοκίνητο, με την νοσταλγία ότι θα μυηθώ στον παλιό καλό καιρό με την ατμόσφαιρα που δημιουργεί η παρέα.

Για την αξιοποίηση του Μυθικού βουνού από το Δήμο Κοζάνης θα επανέλθω για να   προτείνω  μια σκέψη μου, η οποία μπορεί να βοηθήσει να δημιουργηθεί εκεί επάνω ένας μόνιμος χώρος αναψυχής  που να προσομοιάζει ως Λυκαβηττός της Κοζάνης.                                                                                                                                           

Γιάννης  Κορκάς