Σήμερα εγκαινιάζεται μια νέα μόνιμη στήλη ψυχολογίας με γενικό τίτλο «Ψυχολογικά μυστικά» .
Την στήλη επιμελείται ο Δρ. Ευστράτιος Παπάνης.
Η στήλη θα παρουσιάζεται κάθε Τετάρτη
Δρ Ευστράτιος Παπάνης*
Τύπος Πρώτος: Δυναστικός
Υπάρχει ένας τύπος ανθρώπου, εριστικός, φίλαυτος και επηρμένος, που σαν το Σίσυφο κουβαλά το βράχο των ανασφαλειών του, βασανίζοντας με τη συμπεριφορά του όσους ηθελημένα ή ακούσια τον συναναστρέφονται.
Είναι σε τέτοιο βαθμό προσηλωμένος στο πληγωμένο του «εγώ», που αναλώνει τις πιο δημιουργικές στιγμές του, επιχειρώντας να αποδείξει στους υπόλοιπους την αδιαμφισβήτητη αξία του. Ίσως, κατά τα κρίσιμα χρόνια της παιδικής ηλικίας δεν κατάφερε να κερδίσει το σεβασμό, την αγάπη και την αμέριστη προσοχή των γονέων, ή επιδόθηκε σε κάποια ανούσια μάχη εξουσίας και ανταγωνισμού με τα αδέλφια του. Πιθανότερο, όμως, καμία παρόμοια απλοϊκή και βολική ερμηνεία να μην αντανακλά τη Βαβέλ του εσωτερικού του κόσμου.
Το θέμα είναι πως το έλλειμμα αυτό το σεργιανά διογκωμένο, άλυτο, υπερτροφικό στην ενήλικη ζωή, επικυρώνοντας κάθε στιγμή την απόλυτη εξάρτησή του από τη γνώμη των άλλων.
Αξία προς ικανότητες είναι ο απλός ορισμός της αυτοεκτίμησης, που οριοθετεί το πρόβλημα: Ο άνθρωπος που εξετάζουμε, ενώ δε διαθέτει αρκετές δεξιότητες, αν και δε διακρίνεται για τις εξαιρετικές του επιδόσεις, έχει με μαεστρία εξυφάνει έναν αστήριχτο μύθο αυταξίας και πομπώδους αυτοαναφοράς.
Κόλακας και χειριστικός προς τους ανωτέρους (εξάλλου πάντοτε αυτοί ταυτίζονταν με τους απορριπτικούς γονείς), ζηλωτής προς τους ισότιμους και τυραννικός προς όσους εκλαμβάνει ως κατώτερους, ομιλεί πάντοτε προτάσσοντας το «εγώ», απαιτεί προσοχή, θαυμασμό, αδιαπραγμάτευτη αποδοχή, υποτιμά κάθε πρωτοβουλία, η οποία δεν εκπορεύεται από τον ίδιο, παγιδεύει τους υποτελείς σε ατελεύτητες ψυχαναγκαστικές διαδικασίες, αναστέλλει αποφάσεις για να ταλανίσει τους υφισταμένους, διατρανώνει την ισχύ του με λοιδορίες, ενώ σε κάθε ευκαιρία και περίσταση δρα με γνώμονα την αυτοπροβολή.
Αν κάποιος ξεσκεπάσει την καθημερινή φαρσοκωμωδία του, προσφεύγει στη μόνιμη επωδό μιας κοινωνίας που τον αδίκησε ή των ανάλγητων, που δεν τον καταλαβαίνουν.
Πολλές φορές πείθει τους άλλους ή εκμεταλλεύεται το σύστημα για να κερδίσει διευθυντικές θέσεις και να διαλαλήσει το περίφημο: «Ξέρεις ποιος είμαι εγώ, ρε…» Η δύναμή του τεκμηριώνεται με επιτηδευμένα κηρύγματα και φιλιππικούς, οι οποίοι συνθέτονται εν ριπή οφθαλμού και εκφωνούνται στην αόρατη Πνύκα της υπομονής και του ραγιαδισμού των θυμάτων του.
Αλίμονο σε εκείνον που θα τον αμφισβητήσει ή θα εκφράσει διαφορετική άποψη, ουαί σε όσους δεν υπομείνουν την a priori ηγεμονία του: Σατραπικός στην ιδεολογία και μακιαβελικός στην επιβολή, θα μεταχειριστεί κάθε μέσο, ηθικό και μη, για να εκμηδενίσει τον αντίπαλο.
Μυθεύματα, υπερβολές, όνειδος, συκοφαντία μερικά από τα προσφορότερα όπλα του. Η χαμηλή, αμυντική του αυτοεκτίμηση τον καθιστά επικίνδυνο, τον καθηλώνει σε γνώσεις και διαδικασίες που γνωρίζει καλά, ώστε να αποδεικνύει την αυθεντία του, τον απομονώνει από το καινοτομικό, το νέο, το αναζωογονητικό. Διαστρέφει την αλήθεια, που δε συντελεί στην εδραίωση της μεγαλομανίας του, υποβιβάζει κάθε κοινωνικά αναγνωρισμένο πρόσωπο, εγκλωβίζει τους συνεργάτες του σε ατέρμονες προφάσεις δημοκρατίας, τετριμμένων αξιών και επαναλήψεων.
Η νοσηρότητά του δεν αντιμετωπίζεται παρά με ψυχοθεραπεία, με χειρισμό, με την άνωθεν αποκάλυψη ή με κάποιο εσχατολογικό γεγονός, που θα τον κλονίσει. Οι τλάμονες συγγενείς, συνάδελφοι και υφιστάμενοι είτε θα προκρίνουν την αποφυγή είτε τη σύγκρουση είτε, συνηθέστερα, τη συμμόρφωση.
Αλλά, πάντοτε η προσωπικότητά του θα μαρτυρά αυτό που ήταν ανέκαθεν γνωστό: Πως η αυτοεκτίμηση κερδίζεται σωρευτικά κυρίως κατά την παιδική ηλικία και πως οποιαδήποτε απόκλιση θα διαιωνίζει την αρνητική έκβαση μέχρι το θάνατο.
Τύπος Δεύτερος: Ο Συνωμότης
Σε μια άλλη παραλλαγή του σκηνοθετεί, όπως ο Μέττερνιχ, μία κουλτούρα συνωμοσίας για κάθε περίσταση: Επιτρέπει να διαρρεύσουν μόνο όσες πληροφορίες τον εξυπηρετούν, διαστρεβλώνοντας, αναπλάθοντας, προσθαφαιρώντας, ανάλογα με τις σκοπιμότητες.
Εξυφαίνει προσωπικές ιστορίες έντασης, παθών, συμφορών, άγχους, δολοπλοκιών, στις οποίες το σύμπαν, οι συνάδελφοι, οι συγγενείς μετέρχονται πλήθους μηχανών και σχεδίων, για να τον εξοντώσουν, να επιβουλευθούν την πολύτιμη και δυσκόλως αποκτηθείσα θέση του, να διασπάσουν τη συνοχή της οικογένειάς του, να λοιδορήσουν τα επιτεύγματά του.
Όλοι δυνητικά μπορούν να λογιστούν ως αντίπαλοι και κατηγορούμενοι στα αόρατα εδώλια, που, ως φανατικός ιεροεξεταστής, παντού στήνει.
Κρύβεται επιμελώς πίσω από ανωτέρους του, τους οποίους τεχνηέντως ωθεί στη σύγκρουση ή τη συνδιαλλαγή, παρουσιάζοντας την τελική απόφαση ως αποκλειστική τους ευθύνη. Καθίσταται έτσι ιδανικός αντι-πρόεδρος, αναπληρωτής, δεύτερος στην ιεραρχία, καλυπτόμενος και δρώντας στη σκιά των πρώτων.
Ευθυνόφοβος, μέτριος και ανεπαρκής σε όλα, η φύση τον προίκισε με πολλή κοινωνική ευφυΐα, για να τα καμουφλάρει. Σε εξορκίζει να μην αποκαλύψεις τα πολύτιμα μυστικά που σου εμπιστεύθηκε, ενώ ο ίδιος ήδη έχει εκδώσει δελτίο τύπου γι’ αυτά.
Νίπτει, ως άλλος Πιλάτος, τας χείρας του, για πράξεις, έπεα και συμπεριφορές, για τις οποίες ο ίδιος είναι ηθικός αυτουργός.
Μελοδραματικός, σαν παρακμιακή ταινία του ελληνικού κινηματογράφου, διηγείται μοιρολογώντας τις κακουχίες του και περιβάλλεται το κλέος της υπέρβασής τους. Εφευρίσκει εξωφρενικά ψέματα για να αποφύγει καταστάσεις, θεωρώντας πως, όσο πιο απίθανη είναι η απόκλιση από την αλήθεια, τόσο πιο εύπεπτη γίνεται.
Συμπλεγματικός και με παράφορα αρνητικά συναισθήματα, που τα διοχετεύει σε ένα προσωπείο μεμψιμοιρίας, γκρίνιας και απαξίωσης.
Οι γονείς του ποτέ δεν του προσέφεραν τον αναγκαίο σεβασμό, προσοχή, αναγνώριση και αυτοεκτίμηση, καταδικάζοντάς τον εφ’ όρου ζωής να κυνηγά την καταξίωση και τον έπαινο από τον οποιοδήποτε.
Δυστυχής και ανικανοποίητος, μεταβιβάζει τη μειονεξία σε όσους τον ανέχονται.
Προσέξτε τον.
Ζει παρασιτικά και τρέφεται από τις αδυναμίες των άλλων, μη δείχνοντας έλεος στην πιθανή πτώση όσων τον ανέδειξαν.
Τύπος τρίτος: Οι βρικόλακες του συναισθήματος
Προσφέρουν αδιαπραγμάτευτο θαυμασμό και εξιλεώνονται με ανενδοίαστη παραδοχή της αυθεντίας σου, ιδιότητα δυσεύρετη σε ανταγωνιστικές εποχές.
Εξαρτώνται από τα λόγια σου, θεοποιούν τις στιγμές, που τους δίνεις σημασία, αναπολούν τις ώρες, που αφιερώνεις, ακούγοντάς να μηρυκάζουν την ανασφάλειά τους.
Σου περιγράφουν με λεπτομέρειες επικαλυπτόμενες συναισθήματα παρεμφερή. Και το πράττουν επίμονα, ψυχαναγκαστικά, αδιάλειπτα. Κρέμονται από τα χείλη σου και υπομένουν τις ιδιοτροπίες σου. Ακόμα κι αν εκνευριστείς, δεν θα διακινδυνεύσουν να σε χάσουν. Θα υποχωρήσουν, μέχρι να βεβαιωθούν πως παραμένεις κοντά τους. Τη στάση σου ως αδιαφορία αν εκλάβουν, θα επιδοθούν σε αναλύσεις ατέρμονες: Γιατί μου φέρθηκε έτσι, πώς ύψωσε τον τόνο της φωνής του. Μήπως δεν με αγαπά; Γιατί δε με καταλαβαίνει. Ένα απύθμενο χωνευτήρι περιττολογίας και αυτοτροφοδοτούμενων ενοχών.
Ποιος δεν έλκεται από μία άνευ όρων παράδοση, με πενιχρό φαινομενικά αντάλλαγμα λίγο χάδι. Ποιος δε γοητεύεται από ένα πρόσωπο, που σε αποδέχεται δίχως ενστάσεις, όπως ακριβώς η μητέρα.
Μόνο που το τίμημα είναι η αφαίμαξη, η αυξανόμενη μετάγγιση συναισθηματικής ρώμης και η τελική απώλεια του ελέγχου: Όταν θα σταματήσει η παρασιτική αυτή σχέση, οι ρόλοι θα έχουν αντιστραφεί και ο εξαρτώμενος αλώβητος θα κινήσει για νέες περιπέτειες.
Ο τρόμος της μοναξιάς και της εγκατάλειψης διακατέχει την ύπαρξή τους. Και γι αυτό επιζητούν ενίσχυση για κάθε τους πράξη ή, χειρότερα, σε εξαναγκάζουν να πάρεις αποφάσεις για αυτούς. Είλωτες για τον έπαινο του οποιουδήποτε, κόλακες για νεύματα συγκατάβασης.
Σπουδαίοι δραματουργοί, σκηνοθετούν την επόμενη θεατρική κατάρρευση, διαδηλώνουν πόσο εύθραυστους οι περιστάσεις τους κατέστησαν και τι ευάλωτοι από τις τραυματικές εμπειρίες έχουν γίνει, προσφέρουν γη και ύδωρ για στήριξη, θαλπωρή, αγαλλίαση.
Παρουσιάζονται στους αδαείς ως αλτρουιστές, δοτικοί, αλλά στην πραγματικότητα δεν εμβαθύνουν σε καμία σχέση, από την οποία δεν θα προκύψει κάποιο όφελος συναισθηματικό ή δεν θα είναι εγγυημένη η πολυπόθητη αναγνώριση.
Και φυσικά δεν αποτολμούν καμία μάχη. Ο ξενιστής είναι εκείνος, που θα πολεμήσει όλους τους δικούς τους πολέμους, που οφείλει να τους υποστηρίξει, ακόμα κι αν δεν έχουν αντιληφθεί ορθά τα δεδομένα, επειδή οι άλλοι διαρκώς τους πληγώνουν, δεν τους κατανοούν, τους μειώνουν, δε θωπεύουν το θαυμαστό πήλινο κόσμο τους.
Καταδυναστεύονται από συντριπτικό άγχος για όσα βιώνουν, επιδιώκουν, αντιλαμβάνονται. Πληγώνονται εύκολα, αλλά δεν αποτολμούν την έξοδο από το περιήλιο της προσωπικότητας σου, παρά μόνο αν βεβαιωθούν για τρία πράγματα: Πως δεν σου έχουν αφήσει καμία ικμάδα ή αντοχή, πως αποστράγγισαν κάθε δυνατότητα ανάνηψης και τελικά πως ανακάλυψαν έναν νέο φορέα εξουσίας, έναν άφθαρτο και ανυποψίαστο αφελή, του οποίου την αφαίμαξη θα σχεδιάσουν και θα ενορχηστρώσουν με χειρουργική ακρίβεια.
Είναι οι άνθρωποι, που πάσχουν, εξαιτίας της εξαρτητικής προσωπικότητας, που αναπτύχθηκε κατά την παιδική ηλικία, τότε που ήταν αδύνατο να διαγνωσθεί. Υποφέρουν γιατί οι σημαντικοί ενήλικες είτε με την αδιαφορία τους είτε με την υπερπροστατευτικότητα είτε με την απουσία δεν τους επέτρεψαν να καλλιεργήσουν ένα ακέραιο εγώ, μια αυτόνομη ηθική και μία λογική πέρα από το εδώ και τώρα.
Κι έτσι επαναλαμβάνουν βασανιστικά την ξέγνοιαστη εξάρτηση των αθώων χρόνων, επαιτώντας για μπράβο και ξεπουλώντας την αυτοεκτίμηση για λίγη αναγνώριση. Σαν βαμπίρ αναβιώνουν το χειριστικό παιδί, που κλαίει, κάνει θόρυβο, απαιτεί άμεση ικανοποίηση των θέλω του, θηρεύει τις αγκαλιές. Στο κενό πέφτουν οι προσπάθειές τους να σπάσουν αυτήν την καθήλωση, εις μάτην επιθυμούν να διαρρήξουν τη νοσηρή και υποσυνείδητη προσκόλληση. Και τελικά υποδουλώνοντας την ωριμότητα στη σκιά όσων εκλαμβάνουν ως ισχυρούς, παράδοξα, μα αποτελεσματικά, διασφαλίζουν τον έλεγχο.
Τα δεινά τους, όμως, είναι ασήμαντα μπροστά στις δοκιμασίες, που θα περάσει το θύμα τους, ειδικά αν και το ίδιο εμφορείται από το σύνδρομο του σωτήρα.
Συχνά παραπονούνται για αδιαθεσίες και ημικρανίες, μιμούμενοι το παιδί, που δε θέλει να πάει σχολείο. Μοιρασμένη η συχνότητά τους στα δύο φύλα, εγκαθιδρύουν αθόρυβα τις μικρές δυναστείες τους και ομιλούν με τέτοιο ζήλο για τον εαυτό τους και τις οδύσσειες του, που έντρομος διαπιστώνεις πως δε χρειάζεται καν να τους απαντάς: Έτσι κι αλλιώς θα υποπέσουν σε μάντεμα σκέψης αυθαίρετες γενικεύσεις και προσωποποίηση των πάντων.
Πώς θα τους αναγνωρίσετε
Δυσκολεύονται να πάρουν αποφάσεις, ακόμα και απλές, και αναζητούν διαρκή συμβουλευτική υποστήριξη και αναλυτική καθοδήγηση.
Επαφίενται σε άλλους για τη λήψη καθοριστικών αποφάσεων.
Αναλαμβάνουν την περαίωση αγγαρειών, εργασιών, που οι υπόλοιποι αποφεύγουν, για να γίνουν αρεστοί και αποδεκτοί.
Δεν βάζουν τέλος σε καμία σχέση, αν δεν βεβαιωθούν πως έχουν βρει τον αντικαταστάτη.
Υπολογίζουν σε μεγάλο βαθμό τη γνώμη των άλλων και αποφεύγουν τις συγκρούσεις
Έχουν συμπτώματα κατάθλιψης, εάν αντιληφθούν πως η υποτακτική συμπεριφορά τους δεν αρκεί, για να κρατήσει τους γύρω ή εάν βρεθούν σε ανταγωνιστικά και αμείλικτα περιβάλλοντα.
Μεγαλοποιούν τα αρνητικά και χαίρονται με την παραμικρή, ακόμα και τυπική θετική ενίσχυση.
Εάν αμφισβητηθούν δεν μπορούν να ελέγξουν τη συμπεριφορά και τις ενορμήσεις τους
Απογοητεύονται εύκολα ακόμα και στην υποψία αποτυχίας.
Δεν διακινδυνεύουν, παρά μόνο αν τους πάρετε από το χέρι και χρεωθείτε τις επιλογές τους.
Πιστεύουν πως οι άλλοι είναι ικανότεροι και είχαν περισσότερες ευκαιρίες, γεγονός που τους κάνει μεμψίμοιρους.
Εξιδανικεύουν εκείνους από τους οποίους θα εξαρτηθούν.
Πολλές φορές παρουσιάζονται ως τελειοθήρες, ώστε να έχουν προσχήματα, που θα δικαιολογήσουν την ατολμία και την αποφυγή δράσης
Οι προσκολλήσεις τους δεν αναφέρονται αναγκαστικά σε συγκεκριμένα πρόσωπα, αλλά σε όποιον αποπνέει επίφαση δύναμης.
Πώς να τους βοηθήσω
Αν αποφασίσετε να τους βοηθήσετε, επιστρατεύστε όλες σας τις δεξιότητες και μάθετε να θέτετε εσείς τα όρια. Ακούστε τους με αγάπη και ενδιαφέρον, αλλά διακόψετε τους, αν αρχίσουν να μακρηγορούν. Μην ενισχύετε την αποποίηση ευθυνών, που επιδιώκουν και μη μετατραπείτε σε αυθεντία, από την οποία ασφυκτικά θα γαντζωθούν. Αναθέστε τους μικρές αποστολές, στις οποίες γνωρίζετε πως εύκολα θα επιτύχουν, αυξάνοντας το βαθμό δυσκολίας. Όσο κι αν σας κολακεύει, να θυμάστε ότι μόνο εάν γίνουν ανεξάρτητοι, θα ενδυναμωθούν. Ακόμα κι αν αυτό σημαίνει πως θα πρέπει εσκεμμένα να τους αγνοήσετε.
Μπορείτε να επικοινωνείτε με το συγγραφέα στο [email protected]
*Επίκουρος Καθηγητής του τμήματος Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου
1 comment
Πολύ ωραία περιγραφή!!
Δυστυχώς, υπάρχουν και κάποιοι τόσο προβληματικοί ως προσωπικότητες που έχουν όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά…