Η Ημέρα του Μακεδονικού Αγώνα τιμάται κάθε χρόνο την πρώτη Κυριακή μετά την 13η Οκτωβρίου στη Μακεδονία και τη Θράκη, σύμφωνα με το Βασιλικό Διάταγμα 157 της 25/2/1969 (ΦΕΚ 46/11.3.1969). Το πρόγραμμα περιλαμβάνει διάφορες εκδηλώσεις όπως επίσημες δοξολογίες, επιμνημόσυνες δεήσεις, καταθέσεις στεφάνων και ομιλίες. Τα γνωστά. Είναι λοιπόν μια κινητή γιορτή αποκλειστικά για Βόρεια κατανάλωση.
Ας μην κοροϊδευόμαστε, τις κινητές γιορτές δεν τις θυμάται κανείς. Άρα λοιπόν, γιατί το επίσημο ελληνικό κράτος αποφάσισε να θεσπίσει την εν λόγω γιορτή ως κινητή; Και γιατί μόνο στον Βορρά; Δεν ήταν άραγε η ένταξη της Μακεδονίας (αλλά και της Θεσσαλίας, της Θράκης και της Ηπείρου) στον εθνικό κορμό υπόθεση όλων των Ελλήνων;
Η αλήθεια είναι πως όχι, δεν ήταν. Μέχρι το 1904 το ελεύθερο ελληνικό κράτος των Αθηνών δεν πολυσκοτιζεται για το τι συμβαίνει στην Μακεδονία. Άλλωστε το 1904 ελάχιστα απέχει από τον ντροπιαστικό και ταπεινωτικό ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897. Τον πόλεμο της Μελούνας, που αν μπορούσαμε να εξαφανίσουμε από την Ιστορία, θα τον εξαφανίζαμε. Είναι τέτοια η αδιαφορία του επίσημου ελληνικού κράτους που επιτρέπει να διεξάγονται στο έδαφος του πωλήσεις όπλων για λογαριασμό Βούλγαρων κομιτατζήδων! Ο φοβερός και τρομερός Βάσιλ Τσακαλάρωφ, γέννημα – θρέμμα του χωριού Σμάρδεσι (σημερινή Κρυσταλλοπηγή του νόμου Φλώρινας), άρα γηγενής Βουλγαρομακεδόνας, εξοπλίζει τα σώματα του με όπλα αγορασμένα στην Αθήνα!
Τι συμβαίνει όμως το 1904 και αρχίζει σιγά – σιγά να αλλάζει στάση το αθηναϊκό κράτος; Ο θάνατος του Παύλου Μελά. Ο οποίος δεν είναι γηγενής Μακεδόνας, σκοτώνεται όμως για την Μακεδονία. Είναι στέλεχος του ελληνικού στρατού (αξιωματικός του πυροβολικού) που διεισδύει κρυφά στην Μακεδονία και με τα σώματα του αλωνίζει τα χωριά προσπαθώντας να αφυπνίσει το ελληνικό στοιχείο και να του ανυψώσει το ηθικό από την τρομοκρατία που ασκείται εις βάρος του από τους Βούλγαρους κομιτατζηδες. Κατά την εξαιρετικα συντομη παραμονή του στην Μακεδονια διαπιστώνει ότι στην περιοχή αυτή οι Έλληνες μπορεί να υπερτερούν σε απόλυτους αριθμούς, αλλά ανάμεσα στα ελληνοχωρια παρεμβάλλονται βουλγαροχωρια και τουρκοχωρια με τέτοια συχνότητα, που το πράγμα είναι πολύ μπερδεμένο. Εξ ου και η περίφημη «μακεδονική σαλάτα», ένα γαλλικό πιάτο που ονομάζεται έτσι ακριβώς επειδή η συνταγή του προβλέπει το «μπέρδεμα» πολλών υλικών.
Είναι τέτοιος ο φόβος να μη γίνει γνωστό στις τουρκικές αρχές ότι αξιωματικός του Ελληνικού στρατού ξεσηκώνει τους Έλληνες της Μακεδονίας, που αμέσως μετά την δολοφονία του Καπετάν Μίκη Ζέζα, οι άντρες του κόβουν το κεφάλι του για να μην μπορεί να γίνει αναγνώριση και το θάβουν στο χωριό Πισοδέρι του νόμου Φλώρινας!
Η αλήθεια είναι ότι ο Παύλος Μελάς δεν πρόσφερε σχεδόν τίποτα στον Αγώνα με τη ζωή του. Πρόσφερε τα μέγιστα με τον θάνατο του. Ο θάνατος ενός μεγαλοαστού γεννημένου στη Μασσαλία και μεγαλωμένου στα πούπουλα που πήγε μόνος του εθελοντής να πολεμήσει για την Μακεδονία χωρίς να τον στείλει κανένας, δείχνει κάπως να αφυπνίζει το αιωνίως κοιμώμενο επίσημο ελληνικό κράτος.
Μη φανταστείτε βέβαια κάποια σπουδαία και μεγάλη αφύπνιση. Δειλά – δειλά λίγο μετά το 1904 αρχίζει το κράτος να οργανώνει κάποια σώματα, να τα στελεχώνει με αξιωματικούς του στρατού του και να τα στέλνει στην Μακεδονία. Όλα αυτά διαρκούν μέχρι το 1908, όταν και ξεσπά η επανάσταση των Νεοτουρκων στην Θεσσαλονίκη, ο σουλτάνος αναγκάζεται να παραχωρήσει Σύνταγμα και οι εξεγέρσεις κοπάζουν. Οι υπόδουλοι στην Οθωμανική αυτοκρατορία λαοί παρατούν τα όπλα επειδή δείχνουν να πιστεύουν ότι τα προβλήματά τους μπορούν πλέον να λυθούν ειρηνικά. Άλλη μια κίνηση ρουά των Τούρκων, που αποδεικνύουν ότι εκτός από τα εδάφη της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, κληρονόμησαν και την εκπληκτική, μοναδική Βυζαντινή διπλωματία. Πάντως η κίνηση μπορεί να είναι ρουά αλλά δεν είναι ματ, καθώς μετά από τέσσερα χρόνια, το 1912, τίποτα δεν μπορεί να σταματήσει τους ενωμένους Έλληνες, Σέρβους, Μαυροβούνιους και Βούλγαρους που ορμούν, διαμελίζουν και μοιράζουν σχεδόν όλα τα εδάφη της καταρρέουσας Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Είναι ο Α Βαλκανικός Πόλεμος. Χάρη σε αυτόν ενσωματώνεται η Μακεδονία (αλλά και η Θεσσαλία και η Ήπειρος) στο ελεύθερο ελληνικό κράτος, και όχι χάρη στον Μακεδονικό Αγώνα όπως πολλοί λανθασμένα πιστεύουν. Ο Μακεδονικός Αγώνας έθεσε τα θεμέλια, αλλά το πιο σημαντικό επίτευγμά του ήταν ότι έδειξε στην Ευρώπη πως στην Μακεδονία κατοικούν και Έλληνες, πράγμα άγνωστο στους «Συμμάχους» μέχρι πρότινος.
Σε γενικές γραμμές ο Μακεδονικός Αγώνας είναι ένας Ι.Χ. αγώνας. Τον ξεκίνησαν και τον διεκπεραίωσαν ιδιώτες. Ο Δημήτρης Καλαποθακης από την Αθήνα παρέα με τους Παύλο Μελά, Στέφανο Δραγούμη και Αλέξανδρο Κοντούλη. Οι Αργύρης Ζάχος, Θεόδωρος Μόδης, Θεόδωρος Καπετανοπουλος από το Μοναστήρι (σημερινά Βιτώλια της Βόρειας Μακεδονίας). Και φυσικά πρώτος και καλύτερος, η καρδιά και η ψυχή του Μακεδονικού Αγώνα, ο Ίων Δραγούμης από το Βογατσικό Καστοριάς. Αυτός είναι ο πραγματικός αρχηγός, και όχι ο γαμπρός του Παύλος Μελάς, όπως πολλοί λανθασμένα πιστεύουν. Και είναι πραγματικά θλιβερή η προσπάθεια ιδιοποίησης της προσωπικότητας του Ίωνα Δραγούμη που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια εκ μέρους κομμάτων της εθνικιστικής Λαϊκής δεξιάς (ΛΑΟΣ, Χρυσή Αυγή). Ο ψευδεπίγραφος θαυμασμός τους προς τον Ίωνα στηρίζεται σε μια φθηνή χρήση κατάλληλα επιλεγμένων αποσπασμάτων εκτός περιεχομένου, μια μέθοδο με την οποία εύκολα μπορεί κάποιος να κατασκευάσει ό,τι θέλει. Σε ένα απόσπασμα δηλώνει πως αγαπά την Ελλάδα και τους Έλληνες και σε άλλο πως τους μισεί, ότι χαίρεται να ζει έξω από την Ελλάδα και ότι ελπίζει οι Μπολσεβίκοι να τσακίσουν το ελληνικό και γαλλικό εκστρατευτικό σώμα στην Οδησσό! Με δυο λόγια, αν δεν δει κανείς το σύνολο, εύκολα ερμηνεύει ό,τι θέλει όπως θέλει, απομονώνοντας αποσπάσματα, ρίχνοντας παραμορφωτικό φως και στερώντας τους έτσι την ουσία που συνάγεται από τη συνέχεια με το υπόλοιπο περιεχόμενο. Γενικώς καλύτερα είναι να μην ομιλούν για πράγματα που δεν καταλαβαίνουν οι «επαγγελματίες πατριώτες» των οποίων οι πρόγονοι έβλεπαν τη Μακεδονία περισσότερο ως κατακτημένη περιοχή προς εκμετάλλευση παρά ως ισότιμο μέρος της χώρας και φέρονταν υποτιμητικά στους γηγενείς σκληροτράχηλους ορεσείβιους Σλαβόφωνους κατοίκους της, αποκαλώντας τους με περισσή άνεση «Βούλγαρους».
Κρίνοντας το σύνολο του έργου του, μπορεί με σχετική ασφάλεια να εξαχθεί το συμπέρασμα ότι ο μεγαλοιδεατισμός του Δραγούμη δεν έχει επεκτατική βάση, αλλά πολιτισμική. Απεχθάνεται το κράτος καθώς το θεωρεί στενό κορσέ του πολιτισμού, και εναποθέτει όλες τις ελπίδες του ελληνισμού στην διασπορά. Σφοδρός αντιβενιζελικός, θα πληρώσει την στάση του αυτή πολύ ακριβά. Στις 30 Ιουλίου του 1920, μόλις δύο εικοσιτετράωρα μετά την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών που δημιουργούσε την Ελλάδα «των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών», ο Ελευθέριος Βενιζέλος γίνεται θύμα απόπειρας δολοφονίας στον σιδηροδρομικό σταθμό Gare de Lyon του Παρισιού. Η απόπειρα είναι αποτυχημένη, αλλά η είδηση φθάνει στην Ελλάδα ελαφρώς παραλλαγμένη: η απόπειρα πέτυχε, ο Βενιζέλος είναι νεκρός! Ως αποτέλεσμα, άτακτα στίφη βενιζελικών ξεχύνονται στους δρόμους της Αθήνας ζητώντας εκδίκηση. Να ακόμα μια απόδειξη του πόσο λάθος έχουν οι πολέμιοι της προόδου και της τεχνολογίας: με την σημερινή χρήση του διαδικτύου, δεν υπήρχε περίπτωση να μεταδοθεί μια τόσο χονδροειδώς αλλοιωμένη είδηση, για ένα τόσο σοβαρό θέμα.
Μια οµάδα ενόπλων Βενιζελικών υπό τη διοίκηση του Παύλου Γύπαρη, προσωπικού φρουρού του πρωθυπουργού θα συλλάβει τον Δραγούμη και θα τον εκτελέσει επί τόπου. Ο Γύπαρης ισχυρίστηκε αργότερα (χωρίς να έχει αποδείξεις) ότι την εντολή για την εκτέλεση έδωσε ο Εμμανουήλ Μπενάκης, πατέρας της Πηνελόπης Δέλτα, παλιάς ερωμένης του Ίωνα. Η επιτύμβια στήλη που υπάρχει μέχρι και σήμερα στο σημείο, λίγο έξω από το ξενοδοχείο Χίλτον, είναι για να θυμίζει ότι η Ελλάδα δεν ήταν και μάλλον ούτε είναι ακόμα το κατάλληλο μέρος για να ζουν έντιμοι άνθρωποι.