“Το παζάρι του Τσοτυλίου”. Ευανθίας Ζηκοπούλου

Ξημερώματα Σαββάτου και σε πολλά σπίτια των χωριών του Βοΐου, ανάβουν τα λυχνάρια ή τις λάμπες, αργότερα, και ετοιμάζονται για το παζάρι του Τσοτυλίου! Εκεί αγόραζαν ό,τι χρειάζονταν, πουλούσαν και δικά τους προϊόντα, συναντούσαν φίλους, γνωστούς, μάθαιναν τα νέα της περιοχής, αποχαιρετούσαν όσους έφευγαν για την ξενιτιά, έκλειναν προξενιά κ, ά. Στις παζαρόστρατες πηγαινοέρχονταν άνθρωποι πολλοί, μεταφέροντας εμπορεύματα.
Το 1833,ύστερα από αίτηση των κατοίκων του Τσοτυλίου, που τότε βρισκόταν σε οικονομική άνθηση και ευμάρεια, ο σουλτάνος Μαχμούτ εξέδωσε φιρμάνι για τη λειτουργία εβδομαδιαίας εμπορικής αγοράς κάθε Σάββατο. “Καρί-παζάρ” το ονόμασαν, παζάρι των γυναικών, γιατί οι άντρες από τότε αναγκάζονταν να ξενιτεύονται!
Οι παζαριώτες, δυο-τρεις ώρες πριν να φέξει, ξεκινούσαν από τα χωριά τους, για να προλάβουν να φτάσουν έγκαιρα και να επιστρέψουν την ίδια μέρα, γλυτώνοντας έτσι έξοδα για φαγητό και διανυκτέρευση! Μόνο από τα μακρινά χωριά τον Πεντάλοφο, το Επταχώρι, διανυκτέρευαν στα χάνια του Τσοτυλίου.
Στο δρόμο ήταν όλοι βιαστικοί και βάδιζαν γρήγορα. Όταν έφταναν, έπιανε ο καθένας μια θέση στο παζάρι και έβγαζε τα προϊόντα που είχε για πούλημα: κάστανα, καρύδια, αυγά, κυδώνια, σούρβα..Αν ήθελαν μόνο να αγοράσουν, προσπαθούσαν να τα βρουν γρήγορα και να πάρουν το δρόμο της επιστροφής. Και οι έμποροι του Τσοτυλίου νωρίς ξυπνούσαν εκείνη τη μέρα, για να εξυπηρετήσουν τους παζαριώτες. Αλάτι, σπίρτα, πετρέλαιο, σκοινιά και άλλα χρειαζούμενα για τα ζώα! Οι βλάχοι της Σαμαρίνας κατέβαζαν ζώα για πούλημα, τυριά, δέρματα, εμείς αργότερα τους θυμόμαστε να πουλάνε φλοκάτες και κιλίμια!
Και η Ζώνη, όπως όλα τα χωριά του Βοΐου, της Καστοριάς, των Γρεβενών, ήταν στενά συνδεδεμένη με το σαββατιάτικο παζάρι του Τσοτυλίου. Ξεκινούσαν από νωρίς το πρωί του Σαββάτου, ακολουθώντας το δρόμο προς το Πολυκάστανο, έβγαιναν στη Τζιούμα, στο Καραγάτς, τελευταία στάση μετά την Πλάζομ’ και έφταναν. Πολλές γυναίκες του χωριού είχαν και αυτή την ευθύνη, αφού οι άντρες έλειπαν και πόσες διηγήσεις ακούσαμε από τις γιαγιάδες μας, στα παιδικά μας χρόνια, που τότε πια είχαν κάνει την εμφάνισή τους τα πρώτα αυτοκίνητα! Το Τσοτύλι ήταν φημισμένο και για τη μεγάλη ζωοπανήγυρη που είχε! Άλογα, γαϊδουράκια, βόδια, κοτόπουλα, όλα τα έβρισκε κανείς εκεί.
Η διήγηση που έφερνε πάντα δάκρυα στα μάτια της γιαγιάς Ευανθίας ήταν, όταν αναγκάστηκε να πουλήσει στο παζάρι του Τσοτυλίου, τον “Μέλιο”, από το μελί χρώμα που είχε, το βόδι του σπιτιού, δώρο της UNRRA, από την Αμερική, μετά την καταστροφή του χωριού από Γερμανούς και κομιτατζήδες, το 1944! Μαζί με τη χηρεία και την ορφάνια και η φτώχεια! Ο “Μέλιος” για πάνω από 15 χρόνια όργωνε όλα τα χωράφια και γενικά ήταν ένα πολύ χρήσιμο ζώο!
Στις αρχές της δεκαετίας του 60,όμως, τα δεδομένα άλλαξαν, όλοι αγόραζαν πλέον άλογα, γιατί εκείνα μπορούσαν να μεταφέρουν και φορτία! Με τον “Μέλιο” η γιαγιά διέσχισε τα 27χμ, της απόστασης μέχρι το Τσοτύλι και εκεί τον πούλησε και αγόρασε το πρώτο άλογο για τις δουλειές του σπιτιού!
Ήταν τόσο τρυφερή καρδιά, που δεκαετίες αργότερα, τη βάραινε η συνείδησή της που πούλησε αυτό το καλό ζώο, που τόσο είχε βοηθήσει την οικογένεια! Τον θυμόταν μέχρι τα γεράματά της και δάκρυζε, γιατί ο “Μέλιος”, μόλις την είδε να απομακρύνεται, άρχισε να μουγκανίζει, γύρισε η γιαγιά τον κοίταξε και είδε τα μεγάλα του μάτια τα θλιμμένα! Έτσι ήταν οι αγνοί και απλοί άνθρωποι εκείνου του καιρού! Την ίδια θλίψη ένιωθα και εγώ πάντα σ’αυτή τη διήγηση, αν και δεν τον γνώρισα ποτέ!
Το παζάρι του Τσοτυλίου ασκούσε πάντα μια ιδιαίτερη επίδραση πάνω μας, έστω και αν δεν είχε τα τελευταία χρόνια την αίγλη, που είχε παλιά. Είχε, όμως, χαρά, αφθονία, περιέργεια, γνωριμίες! Τώρα πια αγοράζουμε από άλλες πηγές, όλα τα αγαθά που χρειαζόμαστε, αλλά σκεφτόμαστε να μπορούσαμε να γυρίζαμε το χρόνο πίσω, να ξαναβλέπαμε αυτό το ωραίο βαλκανικό πανηγύρι και να ακούγαμε τα γεροντάκια του χωριού να ρωτάνε τους παζαριώτες :”Πώς πέρασετι, τι χαμπάρια απ’το παζάρ'”;