Το τελευταίο διάστημα πολύς λόγος γίνεται για τις Συνθήκες Λωζάννης και Σεβρών, που ο Ερντοάν αμφισβητεί, πολυλογεί και δεν αποδέχεται. Επειδή κοντεύει ένας αιώνας από τότε, με λίγα λόγια επιχειρούμε να προσεγγίσουμε μια κρίσιμη για τους νεοέλληνες τριακονταετία (1919 – 1949) τόσο από τη γεωστρατηγική όσο και από την εκκλησιαστική πλευρά οι οποίες με διάφορους τρόπους συνδέονται.
Ο κύριος Ερντοάν αμφισβητεί την άδικη όπως λέει συνθήκη της Λωζάννης του 1923. Εμείς θα συμφωνήσουμε μαζί του. Ήταν πέρα για πέρα άδικη διότι ελάμβανε υπόψη μόνο την πλευρά του νικητή, σε αντίθεση με αυτή των Σεβρών του 1920 και την απόβαση στη Σμύρνη το 1919, της οποίας συνθήκης τα σύνορα των κρατών εχαράχθησαν από τον αμερικανό Πρόεδρο Γουίλσον συμπεριλαμβανομένων κουρδικού και αρμενικού κράτους και μάλιστα στην περίπτωση των αρμενίων σε περιοχές που δεν υπήρχε αρμενικός πληθυσμός αφού όλοι είχαν προηγουμένως γενοκτονηθεί από τους βαρβάρους.
Η Σοβιετική Ρωσία δεν υπογράφει τη Συνθήκη των Σεβρών αλλά η σημερινή διάδοχη κατάσταση ως Ρωσία, φυσικά και δεν δεσμεύεται από τη μη υπογραφή. Η Τουρκία την υπέγραψε ως Τουρκία και φυσικά δεσμεύεται αφού Οθωμανική Αυτοκρατορία μετά την επανάσταση των Νεοτούρκων το 1908 νομικά δεν υφίστατο. Και στο Διεθνές Δίκαιο ισχύουν πάντοτε τα νομικά κείμενα, ακόμη και από τους χάρτες. Για τη συνθήκη της Λωζάννης που αμφισβητεί, λησμονεί πως πολιτικά η έναρξη της ύπαρξης του τουρκικού κράτους θεωρούν ότι είναι από τη Λωζάννη και μετά. Τα πριν ούτε να τα σκεφτεί δεν διανοείται ο τούρκος Πρόεδρος. Ας αποφασίσει λοιπόν τι θέλει. Λωζάννη και μετά, ή Σέβρες και μετά; Όσο για τα νησιά που οι κοκόροι λέει ότι ακούγονται στα παράλια και αδικήθηκε η Τουρκία, να τον πληροφορήσουμε ότι καθόλου δεν τα σπρώξαμε εμείς προς τις Μικρασιατικές ακτές αλλά οι πρόγονοί του έφθασαν εκεί γενοκτονώντας χριστιανικούς ελληνικούς πληθυσμούς που βρίσκονταν επί χιλιετίες, και ακούν τώρα τους πετεινούς από τα νησιά μας.
Το σημερινό γεωστρατηγικό πλαίσιο, με έτοιμο Κουρδιστάν που προωθείται ενεργά από τον αμερικανικό παράγοντα μέσα στα όρια της σημερινής τουρκικής ακόμη επικράτειας, η Δυτική Αρμενία ομοίως, το σημερινό επίσημο αρμενικό κράτος τα σύνορα του οποίου προστατεύει ο ρωσικός στρατός και οι ενεργειακοί δρόμοι – υποθαλάσσιοι αγωγοί τεραστίων ποσοτήτων καθαρών υδρογονανθράκων από το Ισραήλ και την Κύπρο μέσω Κρήτης προς την Ε.Ε., σκιαγραφούνε πλέον συνθήκες παρόμοιες με αυτές της Συνθήκης Σεβρών, συμπεριλαμβανομένης και της ενιαίας Θράκης, με στρατηγική απόληξη τη γωνία της Πόλης.
Ο Ερντοάν τα γνωρίζει τα παραπάνω πολύ καλά, όπως γνωρίζει ότι από τη Λωζάννη δεν έχει σύνορα στο Αιγαίο πλην των Δωδεκανήσων, και αυτά από τη Συνθήκη με την Ιταλία. Ο,τιδήποτε υπάρχει από τις τουρκικές ακτές προς τα Δυτικά και δεν αποτελεί εξαίρεση, στα τρία (3) ναυτικά μίλια είναι τουρκικό, λόγω Λωζάννης, διότι το 1923 στο Αιγαίο υπήρχε και Ιταλία. Τα Ίμια είναι στα 3,2 ν.μ. και φυσικά αναμφισβήτητα ελληνικά. Βέβαια η Τουρκία επιχειρεί αυθαίρετα τα 3 ναυτικά μίλια να τα κάνει 6 και το ενδιάμεσο το βαφτίζει γκρίζες ζώνες αλλά αυτό αφορά αποκλειστικά την ίδια. Οι συνθήκες που υπέγραψε λένε άλλα και αυτές τις ημέρες εορτάσαμε – αλήθεια το θυμήθηκε κανείς; – τα 70 χρόνια από την απελευθέρωση των Δωδεκανήσων μέσω της Συνθήκης των Παρισίων του 1947.
Γκρίζες ζώνες όμως – αργότερα και γκρίζους λύκους – έχουμε και στην εκκλησιαστική ιστορία της περιόδου. Στις 7/9/1922 ο Χρυσόστομος Σμύρνης, δύο ημέρες πριν από το μαρτύριό του απευθύνεται προς τον Ελευθέριο Βενιζέλο με τη γνωστή τελευταία επιστολή του. Συγκινητικότατη και χαρακτηριστική. Ο ένας μασόνος την αποστέλλει προς τον άλλον μασόνο, τον προσκολλημένο στη Στοά του Κλεμανσό. Άλλο το ένα όμως άλλο το άλλο. Θέλουμε να πιστεύουμε ότι αμφότεροι δεν γνώριζαν τι έκαναν. Διότι αν γνώριζαν, εγγίζουν τα όρια της προδοσίας. Της πίστεως για τον έναν, της πατρίδας για τον άλλον και μάλιστα προς το τέλος του βίου τους. Άλλωστε η Μασονία καταδικάστηκε αργότερα από την ελλαδική εκκλησία, το 1934. Η επιστολή του δεύτερου την ίδια χρονιά προς την επιτροπή βραβείων για να αποδοθεί – άκουσον άκουσον – βραβείο Νόμπελ ειρήνης στον γενοκτόνο Κεμάλ, τρίζει τα κόκκαλα των γενοκτονημένων. Προηγήθηκαν οι υπογραφές του, στη Λωζάννη το 1923 ως πρώην, στην ελληνοτουρκική Σύμβαση στην Άγκυρα το 1930, η αντίδρασή του το 1931 στην επανάσταση των Κυπρίων. Εξαιρετικές εκτεταμένες αναλύσεις και πληροφορίες, ο ανήσυχος αναγνώστης μπορεί να αναζητήσει σε κείμενα του στρατηγικού αναλυτή Νίκου Λυγερού.
Το αποκορύφωμα καταστροφικής εκκλησιαστικής διοίκησης στο πρώτο μισό του περασμένου αιώνα είναι η πατριαρχία του αρχιμασόνου Πατριάρχη Αιμίλιου Μεταξάκη στη δεκαετία του ’20 και ’30, που πέρασε καί ως Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως καί ως Πατριάρχης Αλεξανδρείας καί ως αρχιεπίσκοπος Αθηνών και δεν άφησε τίποτα όρθιο, κανονικώς και ορθοδόξως. Το 1924 επιβάλλεται το νέο ημερολόγιο που αν και επιστημονικά ορθό, λόγω της αδυναμίας κατανόησης από πολλούς και της εντελώς άστοχης χρονικής περιόδου πυροδοτεί αντιδράσεις και δημιουργεί σχίσματα. Προηγήθηκε η πατριαρχική εγκύκλιος του 1920. Από τότε, κύλισε πολύ νερό στο αυλάκι της ελληνικής εκκλησιαστικής διοίκησης και έγιναν και γίνονται σημεία και τέρατα. Ούτε μια πανορθόδοξη σύνοδο δεν κατάφεραν να κάνουν για να επιλύσουν τουλάχιστον το θέμα του ημερολογίου. Βέβαια πριν από μερικά χρόνια καθ’ υπόδειξη του Φαναρίου και με τη συνεπικουρία του μακαριστού αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου ως επισκόπου Δημητριάδος τότε, η ελλαδική εκκλησία προέβη στην αγιοκατάταξη του Χρυσόστομου Σμύρνης. Φυσικά ο Βαρθολομαίος όσο και να το ήθελε, επειδή ο Χρυσόστομος ήταν κληρικός του Πατριαρχείου του, δεν τόλμησε να τον αγιοποιήσει με τη δική του εν Κωνσταντινουπόλει Ιερά Σύνοδο και έριξε το «μπαλάκι» αντικανονικά στην Ελλάδα, διότι οι Τούρκοι γνώριζαν πολύ καλά τη δράση του Χρυσοστόμου από τον Μακεδονικό Αγώνα ακόμη, ως μητροπολίτη Δράμας τότε, αλλά και από τις δράσεις του στη Σμύρνη και θα αντιδρούσαν σφόδρα. Εθνομάρτυρας λοιπόν και όχι άγιος. Υποκλινόμεθα στο μαρτύριό του, αποστασιοποιούμεθα από την υποτιθέμενη αγιότητά του. Αν ήταν έτσι, θα ήσαν άγιοι και ο Αθανάσιος Διάκος και ο Παπαφλέσσας και πολλοί άλλοι ανά τους αιώνες. Δεν είναι όμως. Η αγιοσύνη έχει άλλους κανόνες. Πνευματικούς. Στο ίδιο κλίμα συντονισμένος ο Χρυσόστομος με τον αδίκως τυφεκισθέντα, παγανιστή αλλά πατριώτη και αγαπημένο διπλωμάτη, Ίωνα Δραγούμη. Ο Θεός να συγχωρά και αυτούς και εμάς.
Όπως βλέπουμε, έργο θετικό πατριωτικό, εθνικό, μουσικό, επιστημονικό, πολιτικό κλπ μπορεί κάλλιστα να παραγάγει και ένας αλλόθρησκος, αιρετικός, άθεος ή θεολογικοθολομπερδεμένος, ως μέτοχος καρπών του Αγίου Πνεύματος. Η πίστις είναι άλλο θέμα. Έτερον, εκάτερον. Άλλο το ένα, άλλο το άλλο. Το πρώτο, βοηθά την ανθρωπότητα μέσω νοημοσύνης, στη συνέχεια και στην αναζήτηση της αλήθειας. Το δεύτερο, σώζει από την «κατάρα του νόμου» και την πτώση. Όσοι δεν πιστεύουν εν αληθεία δεν θα σωθούν; (Εδώ θέλει διευκρίνιση τι εστί σωτηρία αλλά δεν είναι της παρούσης). Κάποιοι ναι, κατά τη συνείδησή τους αλλά ο άναρχος και άκτιστος αδέκαστος κριτής Θεάνθρωπος Ιησούς τα γνωρίζει αυτά και είναι βλασφημία να του υποδεικνύουμε τι και πώς θα πράξει. Το μόνο που γνωρίζουμε είναι ότι η πίστη μας είναι σωστή και το βάθρο όλων, εάν και εφόσον είναι «επόμενη τοις αγίοις ημών πατράσι», και πειθαρχούμε σε ιερείς, επισκόπους, αρχιεπισκόπους, πατριάρχες κλπ μόνον όταν αυτοί είναι συντονισμένοι σε αυτόν τον απλό κανόνα. Σε θέματα πίστεως και ηθικής, υπακοή σε αντίθετη νουθεσία δεν γίνεται. Αν π.χ. κάποιος πνευματικός μάς πει να κλέψουμε, δεν πειθαρχούμε. Αν μας πει ότι το Κοράνιο είναι άγιο, δεν το δεχόμαστε. Αν μας βάλει όμως κανόνα να πούμε 100 φορές το «Πάτερ ημών» και να κάνουμε 200 μετάνοιες για κάποιον λόγο, πειθαρχούμε. Ούτε η αλήθεια είναι πλειοψηφική. Υποστατική είναι, με την έννοια ότι αν οι πολλοί παραφρονήσουν και οι ολίγοι ή έστω και ένας αγράμματος ομολογήσει εν αληθεία, αυτό θα ισχύσει. Τόσο απλά είναι τα πράγματα στην Εκκλησία. Πρώτα η πίστη, μετά οι αρετές, κατόπιν τα Μυστήρια και το επιστέγασμα είναι η αγάπη. Δεν μπορώ να αρχίζω δηλαδή να οικοδομώ από τη στέγη, στον αέρα, όταν η βάση είναι σε λανθασμένο πλαίσιο. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, αν ο Χριστός στον οποίο μου έμαθαν να πιστεύω είναι αλλοιωμένος, αλλοτριωμένος κλπ, δεν υφίσταται καν, δεν υπάρχει τέτοιος Χριστός και το αποτέλεσμα είναι αντιχριστιανισμός με την κυριολεκτική σημασία του όρου. Πιο απλά, ειδωλολατρία. Αν μου το επισημάνουν κιόλας, η προσωπική ευθύνη τεράστια. Πώς θα διαπιστώσω αν πιστεύω ορθά; Εύκολο: Ανατρέχω στο παρελθόν, στους κεκοιμημένους αγίους, στην Ιερά Παράδοση δηλαδή, και μαζί με την Αγία Γραφή το βρίσκω αμέσως. Ποιοί είναι πραγματικοί άγιοι και όχι «μαϊμούδες»; Αυτοί που δίνουν δι’ Αγίου Πνεύματος σημεία αγιότητος μετά από την κοίμησή τους, και εν ζωή είχαν φθάσει σε κατάσταση θεοπτίας, μετοχής δηλαδή στην άκτιστη ενέργεια του Παναγίου Πνεύματος, με την καρδιά και όχι με τον νου. Η θέωση και η σωτηρία, ευτυχώς, δεν είναι νοητικές λειτουργίες. Τα περί δογματισμού, φονταμενταλισμού και φανατισμού που ισχυρίζονται κάποιοι για κάποιους ορθοδόξους ομολογητές, είναι τουλάχιστον αστειότητες.
Όσο για τον Πόντου επίσκοπο Χρύσανθο σε αυτή την περίοδο, εμβληματική, θαρραλέα αλλά και αμφιλεγόμενη μορφή. Το 1938 εξελέγη σχεδόν πραξικοπηματικά αρχιεπίσκοπος Αθηνών αλλά το 1941 αρνήθηκε να ορκίσει τη δωσίλογη φιλοναζιστική κυβέρνηση Τσολάκογλου και «τα κάστανα από τη φωτιά» έβγαλε ο άλλος μεγάλος άνδρας της εποχής, ο αρχιεπίσκοπος και Αντιβασιλέας Δαμασκηνός, (ο οποίος και είναι συγγενής του γράφοντος – εξάδελφος του παππού από τη μητέρα). Το έργο του Δαμασκηνού στην Κατοχή (σε συνεργασία και με τον Διοικητή της αστυνομίας τότε Έβερτ – πατέρα του Μιλτιάδη) τεράστιο, κυρίως με τη «βιομηχανία» πλαστών ταυτοτήτων προς σωτηρία χιλιάδων ελληνοεβραίων (και με το κόλπο της τελίτσας στην υπογραφή). Χαρακτηριστικό παράδειγμα, όταν απέστειλε έγγραφη διαμαρτυρία στις 23/3/1943 υπερασπιζόμενος την ιουδαϊκή κοινότητα, και που απειλήθηκε από τον στρατηγό Στρόοπ με τυφεκισμό. Ο Δαμασκηνός απάντησε στην απειλή: “Οι Ιεράρχες της Ελλάδος, στρατηγέ Στρόοπ, δεν τουφεκίζονται, απαγχονίζονται. Σας παρακαλώ να σεβασθήτε αυτήν την παράδοσιν”. Υπήρξε ο ιθύνων νους της μαζικής απεργίας της 7/9/1942, αποτέλεσμα της οποίας ήταν να μην αποσταλεί κανένας Έλληνας επίστρατος στο ρωσικό μέτωπο κατά τη στρατιωτική επιχείρηση Μπαρμπαρόσα, ή το εξαιρετικό: «Αυτούς που θέλουν την ελευθερία του τόπου τους δεν τους ξεχωρίζω σε καλούς και κακούς. Προσεύχομαι για όλους» και πλείστα όσα. Ο Ηλίας Βενέζης αναφέρεται εκτεταμένα για αυτόν στο ομώνυμο βιβλίο του. Εκοιμήθη το 1949. Το ίδιο έτος ετελείωναν και οι στρατιωτικές επιχειρήσεις στον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο. Το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα μόλις που άρχιζε να χαράζει.
*Ο Α.Σαραντίδης είναι δάσκαλος στην Καβάλα και πολιτικός επιστήμων
