Ο Γουίλιαμ Τζέιμς (William James, 1842–1910), έγραψε σημαντικά βιβλία σχετικά με τη νέα επιστήμη της Ψυχολογίας, της εκπαιδευτικής ψυχολογίας, της ψυχολογίας της θρησκευτικής εμπειρίας και του μυστικισμού, καθώς και της φιλοσοφίας του πραγματισμού.
Ήταν πρωτοπόρος Αμερικανός ψυχολόγος και φιλόσοφος, γεννημένος στην πόλη της Νέας Υόρκης, και στο ζήτημα της θρησκείας είχε την άποψη ότι είναι επιθυμητή (και αληθινή), επειδή κατά κάποιο τρόπο είναι «λειτουργική».
Ήταν από τους πρώτους ψυχολόγους που υποστήριξαν πως ο σωστός τρόπος μελέτης των ψυχολογικών φαινομένων είναι μέσω της εξέτασης της λειτουργικότητάς τους («Λειτουργισμός»).
Μπορεί αρχικά να κινήθηκε στο μεταίχμιο της φιλοσοφίας με την ψυχολογία, αλλά στην πορεία έγραψε πλήθος έργων με καθαρά φιλοσοφικό περιεχόμενο.
Για τη ζωή υποστήριζε πως είναι μια αλληλουχία από «ροές – σκέψεις», δηλαδή μία συνεχής πνευματική μεταβολή.
Σ΄ένα από τα σημαντικά του έργα, («Το πολυαρχικό σύμπαν») υπογραμμίζει πως το όραμα κάθε ανθρώπου αποτελεί για τον ίδιο πραγματικό γεγονός. Στο μικρό απόσπασμα, από αυτό, που ακολουθεί φαίνεται η προσπάθειά του να πείσει πως όλοι οι ορισμοί του σύμπαντος δεν είναι παρά προβολές του ανθρώπινου χαρακτήρα.
«Αν θεωρήσουμε ολόκληρη την ιστορία της φιλοσοφίας, τα συστήματα υπάγονται σε λίγους κύριους τύπους που – κάτω απ΄ όλη την τεχνική απεραντολογία με την οποία η πολυμήχανη ανθρώπινη διάνοια τους έχει περιβάλλει – αποτελούνται από τόσα οράματα, από τόσους τρόπους για να αισθανόμαστε τον πλήρη δυναμισμό και να βλέπουμε όλη την κίνηση της ζωής».
Και σε άλλο σημείο γράφει:
«Αλλά δεν είναι δυνατό να σχηματιστεί μία ενιαία στάση απέναντι στον κόσμο ως σύνολο, έως ότου η διάνοια αναπτύξει σημαντικά την ικανότητα της γενίκευσης και μάθει να ικανοποιείται με συνθετικά σχήματα. Η σκέψη των πρωτόγονων ανθρώπων δεν είχε ούτε σκιά φιλοσοφίας. Η φύση δεν παρουσιάζει μεγάλη ενότητα για τους αγρίους».
Για τον Γουίλιαμ Τζέιμς, λοιπόν, η φιλοσοφία δεν είναι παρά η έκφραση του χαρακτήρα του ίδιου του φιλοσόφου.
Θεωρείται ως ο θεμελιωτής του πραγματισμού, όχι φυσικά με τη συνήθη σημασία του όρου που αφορά τον ρεαλισμό, αλλά ως φιλοσοφικό κίνημα, σύμφωνα με το οποίο το νόημα των εννοιών πρέπει να αναζητείται στο πρακτικό τους περιεχόμενο. Την άποψη που είχε για τη θρησκεία την επεξέτεινε και στις επιστήμες, τις οποίες θεωρούσε εργαλεία, που η αξία τους εξαρτάται αποκλειστικά και μόνον από τη χρησιμότητά τους. Οι θέσεις του αυτές ήταν επιχειρήματα απέναντι στο στοίχημα του Πασκάλ, του διανοούμενου που στα μέσα του 17ου αιώνα ταρακούνησε για τα καλά τα ήρεμα νερά της κυρίαρχης τότε φιλοσοφικής αντίληψης, εγκαινιάζοντας έναν καινούργιο δρόμο, αυτόν της υπαρξιακής αγωνίας.
Ηλίας Κ Μάρκου
[email protected]