Ένα διαγώνισμα την 1η ώρα, μια απαιτητική εξέταση της προηγούμενης παράδοσης από έναν ‘’στρυφνό’’ καθηγητή, έκανε το μαξιλάρι και το κρεβάτι δελεαστικά. Όμως είναι ζωτικής σημασίας να ξεκαθαριστεί πως με τον όρο ‘’σχολική φοβία’’ δεν εννοούμε το παραπάνω. Αντιθέτως, πρόκειται για έναν παράλογο φόβο του εφήβου να πάει στο σχολείο, την χειρότερη μορφή δυσπροσαρμοστίας. Σύμφωνα με την ψυχολόγο Κ. Στρουμπούλη, σχολική φοβία είναι ο έντονος και συχνά αδικαιολόγητος φόβος που εκφράζεται με την επίμονη άρνηση του παιδιού να πάει στο σχολείο. Συνήθως εμφανίζεται κατά την μετάβαση του παιδιού από το δημοτικό στο γυμνάσιο, δηλαδή στα πρώτα στάδια της εφηβείας. Είναι η πιο περίεργη και δύσκολη φάση για τα παιδιά, διότι συμβαίνουν καθοριστικές αλλαγές τόσο στο κοινωνικό και σχολικό τους περιβάλλον, όσο και στην ψυχοσωματική τους ιδιοσυγκρασία. Κάθε παιδί το οποίο βρίσκεται στην μεταβατική κατάσταση της αλλαγής σχολικού περιβάλλοντος , φοβάται να εγκαταλείψει την ασφάλεια και την ζεστασιά του σπιτιού του, των παιδικών του φίλων και να μεταβεί σε ένα περιβάλλον πιο απρόσωπο και αυστηρό που απαιτεί μια καινούργια κοσμοθεωρία και αντίληψη.
Σύμφωνα με τις νεότερες μελέτες, η σχολική φοβία εμφανίζεται περισσότερο στα κορίτσια. Συνήθως συμβαίνει σε εσωστρεφή , ντροπαλά, γενικά ευαίσθητα άτομα με δυσκολίες προσαρμογής. Αξίζει να σταθούμε στην ανάλυση του ψυχολογικού προφίλ ενός τέτοιου παιδιού, διότι τα συναισθήματά του αντιφάσκουν. Θέλει να πάει σχολείο , να γνωρίσει νέες εμπειρίες, να εξερευνήσει ,να διασκεδάσει, να κάνει καινούργιους φίλους αλλά φοβάται. Εξαιτίας του φόβου του ντρέπεται κι επειδή ντρέπεται θυμώνει και κατηγορεί τον εαυτό του.
Ποια είναι λοιπόν τα συμπτώματα και με ποιον τρόπο καταλαβαίνουμε ότι έχουμε να κάνουμε με κάποιο είδος σχολικής φοβίας και όχι με μια συνειδητή άρνηση του παιδιού να πάει στο σχολείο;
- Μαζί με τις διαμαρτυρίες και τα κλάματα για το σχολείο, παρουσιάζονται διάφορα ψυχοσωματικά προβλήματα για τα οποία παραπονιούνται συνεχώς, όπως πονοκέφαλος, στομαχικές διαταραχές, εφίδρωση, ταχυπαλμία, ζάλη, διαταραχές στον ύπνο κλπ. Τα παραπάνω υποχωρούν κατά την διάρκεια των διακοπών (Χριστούγεννα, Πάσχα, καλοκαίρι κλπ) ή όταν προκύπτει κάτι που προκαλεί την αναστολή λειτουργίας του σχολείου(πχ κακοκαιρία). Τότε το παιδί είναι υγιές , ανακουφισμένο και χαρούμενο. Αντιθέτως, όταν ετοιμάζεται να πάει στο σχολείο δυσανασχετεί, είναι στεναχωρημένο και κακόκεφο.
- Ειδικά σε μικρότερες ηλικίες έχει παρατηρηθεί το εξής: Το παιδί θέλει να είναι μαζί του οι γονείς , καθώς αρνείται επίμονα να εισέλθει μόνο του στον χώρο του σχολείου, στο σχολικό λεωφορείο κλπ.
- Στο σχολικό και κοινωνικό περιβάλλον ευρύτερα, χαρακτηρίζονται από συστολή, ντροπαλότητα και ευαισθησία. Αντιθέτως, στο οικογενειακό περιβάλλον είναι εριστικά, διεκδικητικά και με αυτοπεποίθηση.
Παρατηρούμε ότι οι αλλαγές στο εκπαιδευτικό σύστημα σε συσχετισμό με τις δυσμενείς οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες που επικρατούν τα τελευταία χρόνια στην χώρα μας, δεν αφήνουν ανεπηρέαστο τον ψυχισμό των παιδιών μας. Η πίεση, το άγχος και η παντελής έλλειψη ελεύθερου χρόνου (διότι το τελευταίο θεωρείται συνήθως κάτι κακό που επιφέρει κυρώσεις και νουθετήσεις περί της ‘’σωστής πνευματικής καλλιέργειας) ίσως ευθύνεται για την αυξανόμενη εμφάνιση διαφόρων ειδών φοβιών, ειδικότερα της ‘’σχολικής φοβίας’’. Προσπαθώντας λοιπόν να συνοψίσουμε τις βαθύτερες αιτίες του προβλήματος, ανακαλύπτουμε ότι είναι πολυσύνθετες και ποικίλλουν ανάλογα με τα ατομικά χαρακτηριστικά του παιδιού, την οικογενειακή δυναμική, τις κοινωνικές αντιξοότητες, τους χειρισμούς του εκπαιδευτικού στην τάξη. Οι σημαντικότερες:
- το πολυσύχναστο φαινόμενο του ‘’άγχους του αποχωρισμού’’ από το σπίτι και η ασφάλεια που προσφέρεται. Το παιδί σκέφτεται συνεχώς: α)μήπως του συμβεί κάτι άσχημο στο σχολείο, β)την πιθανότητα να πάθουν κάτι άσχημο οι γονείς του, κάποιο συγγενικό πρόσωπο κλπ.
- Ø Καλό θα ήταν να υπογραμμιστεί το εξής: τις περισσότερες φορές, οι κύριοι υπαίτιοι της κατάστασης είναι οι γονείς, και το περιβάλλον που επικρατεί στο σπίτι. Συνήθως η μητέρα δεν είναι έτοιμη να αποχωριστεί τα παιδιά της. Το παιδί καταλαβαίνει από μικρή ηλικία την ανάγκη αυτή υποσυνείδητα. Αφού μεγαλώσει, συνειδητά δεν επιθυμεί να γίνει ανεξάρτητο, αλλά επιζητά την προσοχή των γονιών του με κάθε τρόπο.
- Όμως θα πρέπει να δοθεί έμφαση στην περίπτωση που οι γονείς καλλιεργούν στα παιδιά από μικρή ηλικία το άγχος και τον φόβο της αποτυχίας, γιατί έχουν εξωπραγματικές απαιτήσεις και προσδοκίες αγνοώντας την ψυχοσύνθεση και τα όνειρα των τελευταίων.
- Ø Πολύ πιθανή αιτία είναι η ενδεχόμενη κακομεταχείρισή του παιδιού- εφήβου από συμμαθητές του (bullying). Πιθανότατα ντρέπεται να το εκμυστηρευτεί σε κάποιον και νιώθει έντονη απελπισία. Στο σπίτι νιώθει ασφάλεια ενώ στο σχολείο τρόμο.
- Ø Τέλος, ας μην αποκλείουμε το φαινόμενο της λεκτικής κακοποίησης από τον καθηγητή. Οι ακραίες μέθοδοι εξέτασης, οι εξωπραγματικές απαιτήσεις του από τους μαθητές και η επιβολή διαφόρων τιμωριών, προκαλούν άγχος και νευρικότητα στα παιδιά, που εξελίσσεται σε μόνιμο φόβο τυχόν αποτυχίας.
Το πρόβλημα της παιδικής φοβίας μπορεί να αντιμετωπιστεί εφόσον διαγνωσθεί εγκαίρως από τον εκπαιδευτικό και τους γονείς.
Αποτελεί χρέος και καθήκον του εκπαιδευτικού να προσέχει και να παρατηρεί την συμπεριφορά και την επίδοση όλων των μαθητών, ιδιαιτέρως παιδιών που είναι πιο εσωστρεφή και κλειστά στον εαυτό τους, απουσιάζουν συχνά από το μάθημα και εμφανίζουν δυσκολίες προσαρμογής στο σχολικό περιβάλλον. Η διασφάλιση ενός υγιούς και ευχάριστου κλίματος στην τάξη είναι ζωτικής σημασίας, καθώς συμβάλλει άμεσα στην επιτυχή διεξαγωγή της διδασκαλίας. Ο καθηγητής πάνω απ όλα πρέπει να είναι άνθρωπος και να στέκεται στο πλευρό των μαθητών , δίπλα σε οποιαδήποτε δυσκολία που αντιμετωπίζουν καθώς με αυτόν τον τρόπο δημιουργείται ένα ευχάριστο κλίμα συνεργασίας και εμπιστοσύνης.
Επιπλέον, η συνεχής ενημέρωση των διδασκόντων ώστε να βρίσκονται σε θέση να παρέμβουν σε οποιοδήποτε πρόβλημα παρουσιαστεί στους μαθητές, κατανοούμε πως είναι αναγκαία.
Οι γονείς οφείλουν να είναι ιδιαιτέρως προσεκτικοί με την συμπεριφορά των παιδιών τους αλλά όχι σε υπερπροστατευτικό βαθμό, γιατί επιτυγχάνεται το αντίθετο αποτέλεσμα.
Καλό θα ήταν να έρχονται σε συχνή επαφή με τους καθηγητές, ώστε να μαθαίνουν την επίδοση των πρώτων στα μαθήματα και στην ευρύτερη ένταξη τους στο κοινωνικό περιβάλλον του σχολείου.
Η συμπεριφορά τους είναι καθοριστική. Με τον διάλογο και την ειλικρίνεια κερδίζεται η εμπιστοσύνη ενώ με τις φωνές η ανασφάλεια.
Δεν είναι σωστό να κοροϊδεύουν τους προβληματισμούς του παιδιού ή να καταφεύγουν σε μη ρεαλιστικά πορίσματα για το τι φταίει (πχ το παιδί είναι ματιασμένο) διότι η ψυχοσύνθεσή του είναι τρομερά ευαίσθητη κι έχουν ανάγκη ανθρώπους που να τα καταλαβαίνουν, τα αποδέχονται, και τα στηρίζουν με σοβαρό τρόπο. Αποστολή των γονέων είναι, να τα μάθουν πώς να διαχειρίζονται ,να διώχνουν τους φόβους και να πορεύονται ανεξάρτητα στη ζωή.
Σε περιπτώσεις που η σχολική φοβία δεν υποχωρεί με κανέναν από τους παραπάνω τρόπους, τότε καθίσταται αναγκαία η βοήθεια ενός ειδικού που θα εξετάσει διεξοδικότερα την κάθε περίπτωση φοβίας και σε συνεργασία με τους καθηγητές , τους γονείς και κηδεμόνες του παιδιού, θα γίνει η προσπάθεια της αντιμετώπισης του προβλήμα
Βασιλική Κορδώση
Καθηγήτρια Φιλόλογος, απόφοιτη του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων