Διάλογος φοιτητή με μοναχό στο Όρος (Ηλ. Μάρκου)

–            Γέροντα, υπάρχει μια επιστημονική άποψη, σύμφωνα με την οποία η αρχαία ελληνική φιλοσοφία διέγραψε μια λαμπερή τροχιά στον ουρανό της παγκόσμιας γνώσης, χρησιμοποιώντας και αντιγράφοντας πολλά στοιχεία από την Ανατολή. Υποστηρίζεται μάλιστα ότι η ανατολική φιλοσοφία από τη μελέτη κοσμογονικών θεμάτων, τη μελέτη για το θάνατο και την αθανασία της ψυχής, για τη λειτουργία των υλικών μορφών και την εξέλιξη των βιολογικών, τελικά κατέληξε στη μελέτη της ανθρώπινης υπόστασης, με αποκορύφωμα τον Κομφούκιο. Έτσι ακριβώς κινήθηκε και η ελληνική φιλοσοφία και την ίδια κατάληξη είχε με την ανθρωπολογική και κοινωνική φιλοσοφία της Αθήνας, με  αποκορύφωμα τον Σωκράτη.
Και κάτι άλλο, που το θυμήθηκα τώρα. Μου είπαν πως στο Άγιο Όρος υπάρχουν τοιχογραφίες με αρχαίους φιλοσόφους, όπως ο Σωκράτης, αλλά και ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης και άλλοι. Αυτό πως συμβιβάζεται και σε τι αποσκοπεί;
–             Ένα – ένα Οδυσσέα για να μην τα μπλέξουμε. Δεν πιστεύω να κουβαλάς μέσα σου ιδεοληψίες από αυτά τα σύγχρονα κέντρα διαλογισμού που καλούν τους νέους να τους μυήσουν στα μυστικά της ανατολικής φιλοσοφίας;
Δεν πιστεύω κι εσύ να μαθήτευσες έστω και από περιέργεια σε κάποιον Έλληνα γκουρού, από αυτούς που διαδίδουν θεωρίες περί αλληλεπίδρασης του χριστιανισμού με τον ινδουισμό και ταυτίζουν τους θρύλους του Βισνουϊσμού και το βρέφος Κρίσνα, με την Καινή Διαθήκη και το βρέφος Ιησού;
Τα λέω αυτά, γιατί εμείς παρόλο που ζούμε μακριά από τη βουή του κόσμου, έχουμε δει και ακούσει πολλά εδώ πάνω στο Όρος!
Σε σένα, όμως, Οδυσσέα διακρίνω σημάδια ωριμότητας, μου φαίνεσαι ψαγμένος και προσγειωμένος, οπότε έχεις όλα τα φόντα να κοντρολάρεις σωστά τον εαυτό σου στο ταξίδι της ζωής. Γιατί καταγίνεσαι με ζητήματα που δε σε αφορούν; Τέλος πάντων. Επειδή είναι ολοφάνερο πως είσαι παθιασμένος με τα φιλοσοφικά, θα συνεχίσουμε για λίγο την κουβέντα μας με αυτά, και ίσως καταλήξουμε μαζί να βρούμε τη λύση στο γρίφο που έχεις μπροστά σου.
Είναι αδιαμφισβήτητη αλήθεια Οδυσσέα, πως πολλοί από τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους είχαν έρθει σ΄επαφή με τους πολιτισμούς και τις παραδόσεις της Ανατολής, οπότε φυσικό κι επόμενο ήταν να έδωσαν και να πήραν στοιχεία, δηλαδή  είχαμε μια αναπόφευκτη αλληλεπίδραση.
Όμως, το κοσμοϊστορικό εκείνο γεγονός που διαπέρασε από άκρη σ’άκρη την ανθρωπότητα και σημάδεψε για πάντα την ιστορία της, είναι ο ερχομός του Ιησού Χριστού στον κόσμο. Η διδασκαλία του, διαδόθηκε παντού και απελευθέρωσε τον άνθρωπο από τις προλήψεις και τις δεισιδαιμονίες, τις πλάνες και τα ψεύδη, από τις μυθοπλασίες και τα είδωλα. Ο χριστιανισμός, παρά τους ανελέητους διωγμούς, τα βασανιστήρια και τις θηριωδίες κατά των πρώτων χριστιανών, αγκάλιασε όλη την οικουμένη, όλους τους λαούς και τις φυλές του κόσμου, γιατί είναι η μόνη αληθινή «φιλοσοφία». Στα άγρια εκείνα χρόνια, οι άνθρωποι που είχαν πιστέψει στο Χριστό, συγκεντρώνονταν σε μυστικές κρύπτες και σε κατακόμβες για να λατρέψουν το Θεό και Σωτήρα τους, μέχρι που η θριαμβεύουσα Εκκλησία αγκάλιασε ολόκληρη την οικουμένη, αφού μέχρι και οι διώκτες του χριστιανισμού έτρεχαν για να βαπτιστούν. Σήμερα παιδί μου, σε όλα τα μέρη του κόσμου, στον αναπτυγμένο, υπανάπτυκτο και αναπτυσσόμενο κόσμο, στους πολιτισμένους και λιγότερο πολιτισμένους λαούς, υπάρχουν μεγαλοπρεπείς ναοί, αυτοσχέδιοι ναΐσκοι, εξωκκλήσια και εικονοστάσια, ενώ ασταμάτητα κτίζονται καινούργια.
Δεν υπάρχει, Οδυσσέα, άλλο παρόμοιο προηγούμενο στην ιστορία της ανθρωπότητας και φυσικά ούτε πρόκειται να υπάρξει στο μέλλον. Τώρα, σε ό,τι αφορά τη γοητεία που ασκεί πάνω σου η αρχαιοελληνική φιλοσοφία, ίσως και να δικαιολογείται από τη σαγήνη που ασκούν συγκεκριμένα πρόσωπα και λαμπερά ονόματα που την εκφράζουν και την εκπροσωπούν. Αυτό είναι θεμιτό και συνάδει με το κλίμα αυτής της περιόδου που διάγεις, της διαρκούς αμφισβήτησης και αναζήτησης, αλλά θα σου έδινα μια συμβουλή, μην επιχειρήσεις ποτέ να την παραλληλίσεις με τη «φιλοσοφία» της Εκκλησίας. Η ελληνική κλασική φιλοσοφία, ιδιαίτερα η πλατωνική και η αριστοτελική, είναι αλήθεια πως ανέπτυξε μια συγκροτημένη κοσμολογία και τις θεμελιώδεις αρχές μιας αρμονικής συζυγίας χριστιανισμού και ελληνισμού.
Το κλειδί, όμως για την κατανόηση του όλου ζητήματος, έτσι όπως το έθεσες, είναι να αποσαφηνίσουμε πρώτα πως βιώνεται η σχέση του Θεού με τον άνθρωπο μέσα στους δύο κόσμους, τον αρχαίο (της φιλοσοφίας) και τον χριστιανικό (πριν και μετά Χριστό). Η φιλοσοφική προσέγγιση του θείου γίνεται με τη δύναμη και τη βοήθεια της ανθρώπινης διάνοιας και μόνο, ενώ μέσα από τα ιερά κείμενα της Αγίας Γραφής είναι ο ίδιος ο Θεός που προσεγγίζει τον άνθρωπο και του αποκαλύπτεται, δηλαδή δεν υπάρχει μια κοσμογονία που είναι συγχρόνως και θεογονία. Στην Αγία Γραφή έχουμε μια σαφή διάκριση μεταξύ του Θεού και των δημιουργημάτων του, μια διάκριση που την υπογραμμίζουν με την ερμηνευτική τους διδασκαλία οι Πατέρες της Εκκλησίας και ιδίως με τη χρήση των όρων κτιστό και άκτιστο.
Ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης, Οδυσσέα, μπορεί να αναφέρονται σ΄ένα απρόσωπο θείο, αλλά ο Θεός της Βίβλου δημιουργεί εκ του μη όντος και δεν κοσμεί απλώς την προϋπάρχουσα ύλη της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας. Και εν κατακλείδι θα έλεγα πως, ενώ στη φιλοσοφία η έννοια του θείου συλλαμβάνεται μόνο διανοητικά και αποδεικνύεται μόνο λογικά, για τους πατέρες ο Θεός δεν είναι γνώση, είναι αποδοχή. Είναι αγάπη και όχι αφηρημένη έννοια για επαλήθευση, είναι ζήτημα εμπιστοσύνης και όχι υπολογισμού. Η κλασική φιλοσοφία  ήταν δημιούργημα ανθρώπων και μπορεί να επηρέασε βαθύτατα την ανθρώπινη σκέψη και την ιστορία του παγκόσμιου πολιτισμού γενικότερα, αλλά η γνώση του Θεού δε θα μπορούσε να είναι υπόθεση του Σωκράτη, του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη ή και οιουδήποτε άλλου σοφού.
Για τον Κλήμη Αλεξανδρείας, αλλά και για όλους τους πατέρες της Εκκλησίας, ο Θεός δεν είναι επιστημονικός γιατί είναι αναπόδεικτος. Ο Θεός είναι πέρα από την ανθρώπινη γνώση και ανεξάρτητος από την ανθρώπινη σκέψη, αφού αποκαλύπτεται εμπειρικά, βιωματικά, στον άνθρωπο και μέσα από την προσωπική σχέση. Αυτή η αποκάλυψη μπορεί να έγινε μία φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας, αλλά ήταν για πάντα…..
Ηλίας  Κ  Μάρκου
iliaskmarkou@yahoo.gr