Για την ιστορία του Βαλταδώρειου Γυμνασίου Κοζάνης… ΑΝΑΣΤΟΛΗ ΕΝΕΡΓΕΙΩΝ ΚΑΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΑΝΕΓΕΡΣΗ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

Από το βιβλίο του τ. Γυμνασιάρχη Παναγιώτη Ζ. Παπαδόπουλου

ΠΑΥΛΟΣ ΧΑΡΙΣΗΣ (1829-1902)

Γεννήθηκε στη Βουδαπέστη, όπου μεγάλωσε και ανετράφη. Υπήρξε από τους μεγαλύτερους δωρητές και ευεργέτες της Κοζάνης, γενέτειρας των προγόνων του. Ο Παύλος είχε τρία αδέρφια, τον Αλέξανδρο, τον Ιωάννη και το Γεώργιο. Όταν πέθανε ο πατέρας και τα αδέλφια του κληρονόμησε μεγάλη περιουσία. Απέκτησε πλούσια μόρφωση και ήταν γνώστης πολλών ξένων γλωσσών. Παντρεύτηκε τη Σοφία Σωτηριάδου, με την οποία απέκτησαν δυο παιδιά, τον Αλέξανδρο και τον Ιωάννη που κατά κακή τύχη των γονιών τους πέθαναν πρόωρα και τα δυο ενόσω ζούσαν ακόμα οι γονείς τους. Στη Βουδαπέστη γνωρίστηκε με το συμπατριώτη του Κωνσταντίνο Τακιατζή και συνδέθηκε μαζί του με πραγματική φιλία. Συγκαταλέγεται μεταξύ εκείνων, που έδειξαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ίδρυση Γυμνασίου στην Κοζάνη. Είχε την ευγενική φιλοδοξία αν στολίσει την πατρίδα του με μεγάλα έργα και η επιθυμία του πραγματοποιήθηκε. Με διαθήκη του την 11^η Μαρτίου 1900 άφησε μεγάλη περιουσία για την προικοδότηση των Χαρισείων ιδρυμάτων.

Με δαπάνη του Χαρισείου Κληροδοτήματος κτίστηκε το 1931 η Χαρίσειος Γεωργική Σχολή, στη Λευκόβρυση, λίγο έξω από την Κοζάνη. Στη σχολή αυτή σπούδαζαν για πολλά χρόνια, ως υπότροφοι, αγροτόπαιδες της περιοχής για την επιστημονική καλλιέργεια των αγρών. Σήμερα σ’ αυτό το κτιριακό συγκρότημα στεγάζονται τα γραφεία της Υπηρεσίας Ελέγχου Συγκοινωνιών της Νομαρχίας Κοζάνης και η Τοπογραφική Υπηρεσία.

Ο Παύλος Χαρίσης πέθανε στις 13 Μαρτίου 1902. Η πατρίδα του Κοζάνη τον κατέταξε των μεγάλων ευεργετών και τον τίμησε ποικιλότροπα. Ένας απ’ τους κεντρικούς δρόμους της πόλης φέρει τ’ όνομά του.

ΣΙΝΑΣ ΣΙΜΩΝ (1810-1976)

Γιός του Γεωργίου του Γεωργίου Σίνα, συνέχισε τη δραστηριότητα του πατέρα του σε όλους τους τομείς. Αυτή η δραστηριότητα έγινε αφορμή να τιμηθεί στην Αυστρία με πολλά και μεγάλα αξιώματα. Όμως και στην Ελλάδα φάνηκε γενναιόδωρος. Ενίσχυσε με σεβαστά ποσά το Αστεροσκοπείο και τη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία και βοήθησε στην αποπεράτωση του Μητροπολιτικού Ναού της Αθήνας. Επίσης με δαπάνες του κτίστηκε το Μέγαρο της Ακαδημίας που γι’ αυτό το λόγο ονομάζεται «Σιναία». Για όλες αυτές τις ευεργεσίες ανακηρύχθηκε μεγάλος εθνικός ευεργέτης. Την Ελλάδα εκπροσώπησε και σαν πρεσβευτής της στη Βιέννη.

ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΟΥΡΑΤΗΣ (1799-1873)

Γιος του Εμμανουήλ Μουράτη, εμπόρου της Βουδαπέστης. Γεννήθηκε το 1799 και μετά το θάνατο του πατέρα του τέθηκε υπό την προστασία του θείου του Παναγιώτη Μουράτη. Ασχολήθηκε με το εμπόριο στην Ουγγαρία και απέκτησε πολύ πλούτο με τον οποίο αγόρασε πολλά κτήματα. Έκανε πολλές δωρεές στην πατρίδα του Κοζάνη για την οποία έτρεφε μεγάλη αγάπη. Με διαθήκη του από 28 Ιουνίου 1866 διέθεσε το ποσό των 14.000 φιορινίων, ώστε από τους τόκους του να σπουδάζουν δύο άποροι νέοι από την πόλη της Κοζάνης, ο ένας Θεολογία και ο άλλος Φιλολογία για πέντε χρόνια και με την υποχρέωση να υπηρετούν ως εκπαιδευτικοί στην ιδιαίτερη πατρίδα τους, τουλάχιστο για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα. Με δαπάνη του Μουράτειου κληροδοτήματος σπούδασαν οι γνωστοί μας γυμνασιάρχες Παναγιώτης Λιούφης, Γεώργιος Μικρού, Αθανάσιος Διάφας και Ελευθερία Αρμενούλη, οι θεολόγοι καθηγητές Ιωάννης Σιώπης (παπα-Σιώπης), Νικόλαος Μαλούτας, Ιωάννης Γαζής και ο λυκειάρχης Κωνσταντίνος Γαζής.

Για τις μεγάλες δωρεές και τον υπερβάλλοντα πατριωτισμό του η Κοζάνης ανακήρυξε τον Ιωάννη Μουράτη μεγάλο ευεργέτη της πόλης και τον τίμησε όπως του άξιζε. Πέθανε το 1873.

ΑΝΑΣΤΟΛΗ ΕΝΕΡΓΕΙΩΝ ΚΑΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΑΝΕΓΕΡΣΗ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

Θα περίμενε κανείς ότι η δυναμική παρέμβαση και δράση του Παύλου Χαρίση το 1869 για την υπόθεση του Γυμνασίου θα έφερνε θετικά και άμεσα αποτελέσματα. Αντίθετα μέχρι να θεμελιωθεί το διδακτήριο θα περάσουν τριάντα χρόνια απραξίας και αναστολής κάθε δραστηριότητας για την πραγματοποίηση αυτού του στόχου. Η καθυστέρηση αυτή, κατά τις υπάρχουσες ενδείξεις, οφείλεται στους παρακάτω λόγους:

• Στις μακροχρόνιες έριδες και διαμάχες μεταξύ προυχόντων Κοζανιτών, όπως είδαμε σε προηγούμενο κεφάλαιο, που δημιούργησαν μεγάλη κοινωνική αναστάτωση, αλλά και δυσπιστία και δυσαρέσκεια στους ομογενείς του εξωτερικού. Η ένταση αυτής της σύγκρουσης πέφτει αρκετά μόλις το 1875. Τότε ήλθε από τη Βιέννη ο ομογενής Εμμανουήλ Τυφόξυλος που προσπάθησε με κάθε τρόπο να συμβιβάσει τις αντιμαχόμενες φατρίες. Τελικά η ομόνοια και η κοινωνική γαλήνη επανέρχονται στην Κοζάνη επί αρχιερατείας του αείμνηστου Ιεράρχη Κωνστάντιου Ματουλόπουλου (1889-1892 και 1894-1910).
• Στην έκρηξη, κατά κακή σύμπτωση, του γαλλογερμανικού πολέμου το 1870 που, όπως ήταν φυσικό, προκάλεσε μεγάλη αναστάτωση στα ευρωπαϊκά πράγματα. Ο πόλεμος αυτός, όσο κι αν φαίνεται παράδοξο, επηρέασε τα πράγματα της Κοζάνης ως προς το γεγονός ότι η γενική ευρωπαϊκή ανησυχία καθυστέρησε τον Παύλο Χαρίση και τους ομογενείς της Κεντρικής Ευρώπης να διενεργήσουν τον έρανο για το πολυσυζητημένο Γυμνάσιο. Εξάλλου η Αυστροουγγαρία, χώρα στην οποία ζούσαν, έπαυσε να είναι η πρώτη δύναμη της Ευρώπης, ύστερα από τη νίκη των Πρώσων κατά των Γάλλων.
• Κάποια σοβαρή αρρώστια του Παύλου Χαρίση στην ίδια εποχή φρενάρει τις κινήσεις του και την προσπάθεια που καταβάλλει για να πετύχει το σκοπό του.

Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΤΗΝ ΚΟΖΑΝΗ ΕΠΙΤΑΚΤΙΚΗ ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΑΓΚΗ.

ΟΙ ΧΟΡΗΓΟΙ ΤΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΑΔΕΛΦΟΙ ΒΑΛΤΑΔΩΡΟΙ.

Ό,τι δεν επετεύχθη σε διάστημα σαράντα και πλέον χρόνων, όσον αφορά την ίδρυση και λειτουργία Γυμνασίου στην Κοζάνη, ως σχολείου Ανώτερης Εκπαίδευσης, πραγματοποιήθηκε σε σύντομο σχετικά χρονικό διάστημα στα τέλη της τελευταίας δεκαετίας του 19^ου αιώνα, όταν η κρισιμότητα των περιστάσεων στο χώρο της Δυτικής Μακεδονίας επέβαλε, χωρίς αναβολή, τη σύστασή του.

Ήταν η εποχή που η βουλγαρική διείσδυση στη Μακεδονία έπαιρνε επικίνδυνη μορφή. Η πάλη μεταξύ των αντιπάλων γινόταν με την εκκλησία και τα σχολεία. Και οι δυο αυτοί παράγοντες ενίσχυαν το εθνικό και το θρησκευτικό φρόνημα των κατοίκων και η ελληνική μόρφωση αποτελούσε σπουδαίο όπλο στα χέρια των Ελλήνων εναντίον οποιασδήποτε ξένης επιρροής.

Ουσιαστικά ο μακεδονικός Ελληνισμός έδινε τη μάχη με δύο στόχους. Αφενός μεν επεδίωκε να καλλιεργήσει την ιδέα στους γηγενείς πληθυσμούς ότι είναι Έλληνες στην καταγωγή, ότι ανήκουν στο Ελληνικό Έθνος και ότι ο τόπος που κατοικούν είναι κομμάτι του ευρύτερου Ελλαδικού χώρου. Αφετέρου δε αποσκοπούσε στη συνέχιση της υπαγωγής της Ορθοδόξου Ελληνικής Εκκλησίας στους κόλπους του Οικουμενικού Πατριαρχείου και όχι στη σχισματική βουλγαρική εξαρχία της Σόφιας.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΑΤΟΥΛΟΠΟΥΛΟΣ

Μητροπολίτης Σερβίων και Κοζάνης (1889-1892, 1894-1910)

Υπάρχουν διάφορες εκδοχές ως προς τον τόπο γεννήσεώς του στηριζόμενες σε ενδεικτικές μαρτυρίες. Κατά το Λιούφη, που είναι σύγχρονος με τον Κωνσταντίνο και συνεργάστηκε πολύ στενά για εκπαιδευτικά και άλλα ζητήματα, γεννήθηκε στην Κοζάνη τον Απρίλιο του 1841 από γονείς καταγόμενους από το Μικρόβαλτο της επαρχίας Σερβίων. Από νεαρή ηλικία έδειξε ζήλο και φρόνημα εκκλησιαστικό και για το λόγο αυτό ο Επίσκοπος Ευγένιος τον χειροτόνησε διάκονο της Μητροπόλεως Σερβίων και Κοζάνης.

Επιθυμώντας διακαώς να ακολουθήσει ανώτερες σπουδές μετέβη στην Τρίπολη, όπου με τη βοήθεια και συμπαράσταση του Επισκόπου Θεοφάνη, καταγομένου εκ Σελίτσης (Εράτυρας) Κοζάνης, φοίτησε και περάτωσε τις γυμνασιακές του σπουδές. Στη συνέχεια γράφτηκε και φοίτησε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών απ’ όπου και έλαβε το σχετικό δίπλωμα. Διορίστηκε και διηύθυνε επί διετία την ομώνυμη σχολή της Κλεισούρας. Τότε τον κάλεσε ο Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Ιωακείμ ο Γ’, μετέπειτα Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, προκειμένου να διακονήσει την οικεία Μητρόπολη.

Το 1875 χειροτονήθηκε Επίσκοπος Αρδαμερίου. Σ’ αυτή τη θέση υπηρέτησε επί 14 χρόνια, όπου και άφησε άριστες εντυπώσεις στο ποίμνιό του «δια την αγαθήν και σώφρονα πολιτείαν του». Τον Ιούλιο του 1889 προήχθη σε Μητροπολίτη Σερβίων και Κοζάνης. Μετά από τριετή ποιμαντορία (1889-1892) μετατέθηκε στη Μητρόπολη Δριυνουπόλεως. Στη θέση του τοποθετήθηκε ο Γεράσιμος Τανταλίδης (1892-1893) παρά τη σφοδρή αντίδραση του εκκλησιαστικού πληρώματος που, σταθερά και αταλάντευτα, επιθυμούσε την παραμονή του Κωνστάντιου, ως Μητροπολίτη Σερβίων και Κοζάνης. Στις 23 Οκτωβρίου 1893 ο Γεράσιμος μετατέθηκε στη Μητρόπολη Πισιδείας, ενώ στη θέση του τοποθετήθηκε ο Ρόδου Γρηγόριος, ο οποίος, λόγω της δυσμενούς γι’ αυτόν διαθέσεως του ποιμνίου, ούτε καν ήλθε στην Κοζάνη για να ασκήσει το έργο του. Τελικά ύστερα από συνεννόηση μεταξύ των δύο μητροπολιτών γίνεται δεκτή η αμοιβαία μετάθεση. Έτσι την 31^η Μαΐου 1894 επιστολή του Οικουμενικού Πατριάρχη Νεόφυτου αναγγέλλει τη μετάθεση του Κωνστάντιου στη γενέτειρά του Κοζάνη.

Τον Ιούνιο του 1897 με απόφαση της Συνόδου του Πατριαρχείου διορίζεται και τοποθετείται έξαρχος του Αγίου Όρους, ενώ την 27^η Μαρτίου του επόμενου έτους εκλέγεται συνοδικό μέλος του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Η επί διετία παραμονή του Αρχιερέα στην Κωνσταντινούπολη υπήρξε πολύ ωφέλιμη δεδομένου ότι κάποια εκκρεμή ζητήματα, όπως η ίδρυση του Γυμνασίου Κοζάνης, απαιτούσαν άμεση αντιμετώπιση. Τον Ιανουάριο του 1903 ανανεώθηκε για μια ακόμη τριετία ο διορισμός του Κωνστάντιου ως μέλους της Ιεράς Συνόδου του Πατριαρχείου.

Δράση του Αρχιερέα

Η δράση του επισκόπου Κωνστάντιου είναι πολύπλευρη και αποτελεσματική. Ο γυμνασιάρχης Π. Λιούφης σκιαγραφώντας με λίγες γραμμές την προσωπικότητα του ανωτέρω μητροπολίτη γράφει τα εξής: «Ην ανήρ άοκνος, μελετηρός, φιλόπατρις και φιλόμουσος στερρώς εχόμενος των πατρίων και των θρησκείας και λατρείας».

Με τα εξαίρετα πνευματικά του προσόντα και τις αρετές που τον χαρακτήριζαν ανταποκρίθηκε με επιτυχία στην υψηλή του αποστολή. Επεδίωξε και πέτυχε την αναβάθμιση των εκκλησιαστικών πραγμάτων με την ίδρυση και συντήρηση των ναών και των μοναστηριών της δικαιδοσίας του, με τη σωστή οργάνωση των ενοριών και με τη χειροτονία μορφωμένων ιερέων. Πίστευε ακράδαντα ότι η ανάταση και ανάσταση του Γένους περνούσε μέσα από την παιδεία και τα γράμματα. Γι’ αυτό και στον τομέα αυτό έδωσε μεγάλη βαρύτητα με αξιόλογη προσφορά. Η ίδρυση σχολείων, ο διορισμός των εκπαιδευτικών, τα προγράμματα διδασκαλίας, η εξεύρεση πόρων για τις ανάγκες συντήρησης και λειτουργίας των εκπαιδευτηρίων ήταν κύριο μέλημά του. Όπως είδαμε, με τη δική του συνδρομή, ιδρύθηκε και οικοδομήθηκε το Βαλταδώρειο Γυμνάσιο, για το οποίο ένιωθε ιδιαίτερη υπερηφάνεια.

Ο Κωνστάντιος ήταν καρδιά γεμάτη πατριωτικά αισθήματα και τον διέκρινε εθνική ευαισθησία. Έζησε σε μια εποχή όπου κυριολεκτικά διακυβευόταν  το μέλλον του Μακεδονικού Ελληνισμού. Σε προμνησθείσα επιστολή του προς το Υπουργείο Εξωτερικών σχετικά με την οργανωμένη βουλγαρική προπαγάνδα γράφει μεταξύ άλλων και τα εξής: «Αυτός δε ως ποιμήν και τέκνον της ταλαίνης ταύτης χώρας μετά δεινού και ψυχικού άλγους και υπό δακρύων καταπνιγόμενος και μετά συντετριμμένης της καρδίας μου εκφέρω τας λέξεις ταύτας, διότι εγνώρισα την άτεγκτον και ψυχράν καρδίαν ουκ ολίγων κατά κακήν μοίραν τοιούτων προξένων…».

Ο πρόξενος Ελασσόνος Αρ. Παπαδόπουλος σε απόρρητη έκθεσή του προς τον τότε υπουργό των Εξωτερικών εκφράζοντας τη δυσφορία του για την ασύγγνωστη ολιγωρία, όσον αφορά τα εθνικά θέματα κάποιων μητροπολιτών αναφέρει: «Μία εισέτι υπολείπεται ημίν ελπίς και αύτη εστίν ο μητροπολίτης Κοζάνης (Κωνστάντιος), όστις φαίνεται υπό πατριωτικών εμφορούμενος αισθημάτων και μετά ζήλου ου τυχόντος εργαζόμενος τόγε νυν υπέρ του έθνους του εκ δε της μετ’ αυτού συνεργασίας του προξενείου ελπίζω ότι πολλάς θέλει προσπορισθεί η πατρίς ωφελείας…».

Όμως δεν ήταν μικρότερο και το ενδιαφέρον του Κωνστάντιου για τα κοινοτικά ζητήματα. Πρώτα-πρώτα επεδίωξε και πέτυχε την ειρήνη και ομόνοια μεταξύ των αντιμαχομένων παρατάξεων στη γενέτειρά του Κοζάνη, η έλλειψη των οποίων ταλάνισε το λαό της πόλης για πολλά χρόνια. Με δική του συνδρομή καταρτίστηκε και ψηφίστηκε ο Κανονισμός της Ελληνορθοδόξου Κοινότητας Κοζάνης το έτος 1895 και αμέσως τέθηκε σε εφαρμογή. Αποτελεσματική ήταν επίσης η παρέμβασή του για την επίλυση προσωπικών και κοινωνικών αντιθέσεων μεταξύ των μελών του εκκλησιαστικού πληρώματος της επαρχίας του.

Πέθανε στις 10 Ιουνίου 1910.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ