Η Αίγυπτος, μετά τη Σουμερία, υπήρξε η άλλη σπουδαία κοιτίδα πολιτισμού στην αρχαία Εγγύς Ανατολή. Η υπερτρισχιλιετής ιστορία της αρχαίας Αιγύπτου χωρίζεται σε οκτώ ή εννέα περιόδους, οι οποίες αποκαλούνται και Βασίλεια, αλλά μάλλον πρόκειται για έναν αυθαίρετο διαχωρισμό, αφού οι ίδιοι οι αρχαίοι Αιγύπτιοι χρησιμοποιούσαν την έννοια των δυναστειών σε όλη την ιστορική τους διαδρομή.
Τη διάκριση των τριάντα δυναστειών, όπως τη χρησιμοποιούμε σήμερα, την οφείλουμε στον Μανέθωνα, τον Αιγύπτιο ιερέα που έζησε στις αρχές της Πτολεμαϊκής περιόδου, αλλά σε πολλές περιπτώσεις δεν είναι απόλυτα κατανοητή, γιατί ο Μανέθων ομαδοποίησε ορισμένους βασιλείς σε μια δυναστεία και άλλους σε κάποια άλλη. Από τις αρχές της πρώτης δυναστείας για κοσμικούς και θρησκευτικούς σκοπούς, στα επίσημα και ιδιωτικά κείμενα χρησιμοποιήθηκε η ιερογλυφική γραφή.
Τα πρώτα σπέρματα του αιγυπτιακού πολιτισμού είχαν κάνει την εμφάνισή τους πριν από το 3.100 π.Χ, τη σημαδιακή αυτή εποχή που η χώρα (άνω και κάτω) ενοποιήθηκε από τον Μήνη, αλλά η πραγματική αφετηρία της αιγυπτιακής ιστορίας συμπίπτει με την αρχή της πρώτης δυναστείας. Ο Μήνης ή Μένης, κατά την παράδοση, ήταν ο πρώτος βασιλιάς της Αιγύπτου (βασίλεψε επί 28 ή 30 ή κατά τον Ευσέβιο 60 χρόνια), που ένωσε τα βασίλεια της Άνω και Κάτω Αιγύπτου και έγινε ο ιδρυτής της πρώτης δυναστείας (γύρω στο τέλος της 4ης χιλιετίας π.Χ). Την ένωση της Άνω και Κάτω Αιγύπτου επέβαλαν πολιτικές ανάγκες και σκοπιμότητες και θεωρήθηκε τόσο σημαντικό γεγονός, ώστε έδωσε διέξοδο και ώθηση σε μια πρωτοφανή δημιουργικότητα στη χώρα.
Όπως προηγήθηκε στη Μεσοποταμία, έτσι κι εδώ αναπτύχθηκε μία μορφή αστικής κοινωνικής οργάνωσης με υψηλό επίπεδο πολιτισμού, ο οποίος επηρέασε τους κατοίκους του αρχαίου Ισραήλ και της αρχαίας Ελλάδας, που με τη σειρά τους έθεσαν τα θεμέλια του σύγχρονου δυτικού πολιτισμού. Επίσης, η Αίγυπτος έδωσε στην Αφρική τον πρωιμότερο πολιτισμό της και άσκησε επίδραση για την ανάπτυξη και άλλων αφρικανικών πολιτισμών.
Οι κυρίαρχες θρησκευτικές πεποιθήσεις των αρχαίων Αιγυπτίων συγχωνεύονταν και τροποποιούνταν ανάλογα με το ποιες ηγετικές ομάδες διεκδικούσαν την πολιτική εξουσία, επιβάλλοντας τις λατρευτικές πεποιθήσεις του ηγεμονικού οίκου τους. Αρχικά ο Ρα και ο Άμων συγχωνεύθηκαν σε μία θεότητα, τον Άμμωνα – Ρα και αργότερα ο Ρα απορροφήθηκε με τη σειρά του από τον Ώρο, για να δημιουργηθεί μια νέα θεότητα με το όνομα Ρα – Χεράκτυ. Ο Πτα από την άλλη, γενόμενος Πτα – Σεκέρ, απορροφήθηκε από τον Όσιρι, ο οποίος μετουσιώθηκε σε Πτα – Σεκέρ – Όσιρις. Το ίδιο συνέβη με τις θηλυκές θεότητες, αφού η Άθωρ αρχικά απορρόφησε τις ιδιότητες των άλλων θεαινών και με τη σειρά της αφομοιώθηκε στο αρχέτυπο της Ίσιδας. Το τέλος των πολλαπλών συγχωνεύσεων κατά την περίοδο της ελληνιστικής περιόδου στην Αίγυπτο, έμεινε μόνο η τριάδα Όσιρις, Ίσις, Ώρος και ο εχθρός τους Σετ, όπως φαίνεται στον μύθο του Όσιρι και της Ίσιδας. Η τριάδα απορρόφησε αρκετές από τις προγενέστερες θρησκείες, που διατηρούσαν το δικό τους λατρευτικό κέντρο. Η συγχώνευση προχώρησε ακόμη περισσότερο με αποτέλεσμα ο Ώρος να γίνει όψη του Όσιρι και το αντίθετο, οδηγώντας σε ένα είδος ενοθεϊσμού και όχι μονοθεϊσμού όπως κάποιοι τον χαρακτηρίζουν.
Άλλη είναι η έννοια του μονοθεϊσμού και άλλες είναι οι μονοθεϊστικές θρησκείες.
Ηλίας Κ Μάρκου
13