ΗΠΑ και Ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα (Σίμου Ανδρονίδη)

Σε δηλώσεις στις οποίες προχώρησε πριν από λίγες ημέρες ο υπουργός Εξωτερικών των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής, Άντονι Μπλίνκεν, σχετικά με το πυρηνικό πρόγραμμα της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν, τόνισε πως απαραίτητη προϋπόθεση για να επανεκκινήσουν οι διαπραγματεύσεις για τον έλεγχο του προγράμματος του, είναι το Ιράν να τηρήσει τις δεσμεύσεις που απορρέουν από αυτή.

Ήτοι, και να προχωρά στον εμπλουτισμό ουρανίου στα επίπεδα που έχουν προβλεφθεί, αλλά και να επιτρέψει τον ενδελεχή έλεγχο των πυρηνικών του εγκαταστάσεων από την Διεθνή Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας (IAEA).

Σε αυτό το πλαίσιο, η στάση που εν πρώτοις φαίνεται να τηρούν οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι αυτή της προσεκτικής αναμονής και όχι των αλμάτων, ζητώντας από το Ιράν το πρώτο βήμα για να ακολουθήσει η ίδια κύρια με την άρση των κυρώσεων που είχαν επιβληθεί επί προεδρίας του Ντόναλντ Τραμπ. Ένα μήνα περίπου μετά την ανάληψη προεδρικών καθηκόντων από τον Τζο Μπάιντεν, οι Ηνωμένες Πολιτείες προέβησαν στις πρώτες τροχιοδεικτικές βολές προς το Ιράν, ως προς την ανάπτυξη του πυρηνικού του προγράμματος και κατ’ επέκταση, την διατήρηση στη ζωή μίας συμφωνίας που έχει προ πολλού υπονομευθεί και από τις δύο πλευρές. Και αυτές οι πρώτες τροχιοδεικτικές βολές θεωρούμε πως είναι ενδεικτικές των Αμερικανών προθέσεων, που εν προκειμένω, θα εξετάσουμε αναλυτικότερα.

Έτσι, πρώτον, διαφαίνεται μία τάση επιμονής (προς ώρας) στην πολιτική των κυρώσεων προς την Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν και προς τομείς της οικονομίας του, ως βασικό ‘εργαλείο’ άσκησης πίεσης και διαμόρφωσης προϋποθέσεων μεταβολής, δραστικής ή μη, της Ιρανικής εξωτερικής πολιτικής εν ευρεία εννοία.

Και λέγοντας κάτι τέτοιο, εννοούμε πως η επιβολή των κυρώσεων υπερβαίνει το κομμάτι του πυρηνικού προγράμματος συμπεριλαμβάνοντας και την ασκούμενη περιφερειακή πολιτική του Ιράν και τις επιμέρους κατευθύνσεις της. Ως προς αυτό, οι Ηνωμένες Πολιτείες μιλούν από την θέση αυτού που ζητεί περισσότερα από το έτερο συμβαλλόμενο μέρος.[1]

Δεύτερον, θα προσθέσουμε πως οι ΗΠΑ βρίσκονται στο στάδιο επεξεργασίας των όρων της συμφωνίας που υπογράφηκε το 2015,[2] και των εξελίξεων που προέκυψαν μετά το 2018 και την τότε αποχώρηση τους από αυτήν, επιλέγοντας πρώτα να αξιολογήσουν δραστικά και εν συνεχεία να αποφασίσουν, με την ευκαιρία που αποκτά από το περιεχόμενο να αναδεικνύεται: ‘Κάντε ένα βήμα πίσω, για να επιχειρήσουμε εμείς περισσότερα βήματα μπροστά.’

Ένα τρίτο που στοιχείο που θεωρούμε πως αξίζει να επισημανθεί, σχετίζεται με τις αναφορές του Άντονι Μπλίνκεν στους συμμάχους και στους εταίρους των Ηνωμένων Πολιτειών που συνέβαλλαν στην συνομολόγηση της συμφωνίας και με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, εμπλέκονται στις σχέσεις αυτού που δύναται να αποκαλέσουμε ‘δυτικό μπλοκ’ (με τις ΗΠΑ να είναι βασικός παίκτης) με το Ιράν.

Περαιτέρω και όσον αφορά αυτό το στοιχείο, διακρίνουμε δύο παράλληλες τάσεις: Η πρώτη έχει να κάνει με το ό,τι οι δηλώσεις του Αμερικανού υπουργού Εξωτερικών υπενθυμίζουν ό,τι υπήρξαν και άλλες χώρες που συμμετείχαν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και έχουν λόγο επί της συμφωνίας,[3] ενώ η δεύτερη τάση ή αλλιώς, πτυχή, σημασιοδοτεί ένα ακόμη διαμορφούμενο δείγμα συνεργασίας των ΗΠΑ με συμμαχικές χώρες, επί κρίσιμων και με πολλές παραμέτρους, ζητημάτων. Ας μην ξεχνάμε πως η αποχώρηση των ΗΠΑ το 2018,  από την συγκεκριμένη  συμφωνία ήταν αιφνίδια (αιφνιδιάζοντας πρώτα από όλα τις συμμετέχουσες, στη συμφωνία, χώρες) και μονομερής.

Με βάση  τα πρώτα, μη ρηξικέλευθα δείγματα γραφής[4] να έχουν ήδη κατατεθεί, δείγματα που συναρθρώνουν την συνέχεια, την προτροπή και την στρατηγική ψυχραιμία, οι ΗΠΑ επιδιώκουν να συγκροτήσουν μία συνεκτική στρατηγική που θα τους φέρει στον πυρήνα του ζητήματος και σε ένα δεύτερο επίπεδο, στην ‘καρδιά’ της περιοχής της Μέσης Ανατολής, καθώς, με άξονα το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν και τις κινήσεις του Ιράν στην περιοχή, αναπτύσσονται και ανα-διαμορφώνονται περιφερειακές συμμαχίες.

Το ζητούμενο όμως, παραμένει το να προσδιορισθεί εμπρόθετα η συμφωνία, από τα συμβαλλόμενα μέρη, από την διεθνή κοινότητα, ως συμφωνία που ‘θετικού αθροίσματος’ που μεσο-μακροπρόθεσμα μπορεί να συμβάλλει στην ενίσχυσης της περιφερειακής σταθερότητας στην περιοχή. Εάν κάτι, ειδικά αυτή την περίοδο πρέπει να αποφευχθεί, είναι οι άτσαλες κινήσεις.

[1] Για το Ιράν το ζήτημα των κυρώσεων είναι ταυτοτικό, κάτι που σημαίνει πως δεν διστάζει να αναμετρηθεί με τις κυρώσεις σε διάφορα επίπεδα, νοηματοδοτώντας, επί τη βάσει αυτών, την διεξαγωγή ενός νέου ‘αγώνα’ διατήρησης της ‘εθνικής ανεξαρτησίας’ του. Και αυτή η διάσταση οφείλει να ληφθεί υπόψιν από τις ΗΠΑ και τις συμμαχικές δυνάμεις.
[2] Η συμφωνία της ομάδας ‘5+1’ (Ηνωμένες Πολιτείες, Κίνα, Γαλλία, Μεγάλη Βρετανία, Ρωσία και Γερμανία) με το Ιράν, υπογράφηκε το 2015, τέθηκε σχετικά γρήγορα σε εφαρμογή, και αποτέλεσε μία επίσημη και αμοιβαία νομιμοποιούμενη συμφωνία μεταξύ των δύο πλευρών για τον έλεγχο και συνακόλουθα, την διαχείριση του Ιρανικού πυρηνικού προγράμματος, η οποία και ‘σκόνταψε’ στο κρίσιμο σημείο της εκλογής του Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ, για τον οποίο η συμφωνία αυτή δεν ήταν παρά ‘δείγμα υποχωρητικότητας’ και ‘δειλίας,’ και ένδειξη της υποχώρησης έως αποδυνάμωσης του ρόλου του των ΗΠΑ στο διεθνές προσκήνιο. Καθώς, προσφέρει στο Ιράν ‘πολλά περισσότερα’ από αυτά που το ίδιο δίνει σε αντάλλαγμα.
[3] Σε αυτή την περίπτωση, έχει ενδιαφέρον να δούμε το πως θα διαχειρισθούν οι ΗΠΑ (πέραν της κοινής προσέγγισης με συμμαχικές χώρες),  με σημείο αναφοράς το Ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα και τις Αμερικανο-ιρανικές σχέσεις, την συμμετοχή της Ρωσίας και της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας στην ομάδα ‘5+1,’ κάτι που ενίοτε παραγνωρίζεται. Μάλιστα, και η Κίνα αλλά και η Ρωσία, διατηρούν καλές σχέσεις με το Ιράν (δίχως πολλά σκαμπανεβάσματα), θεωρώντας το ως σημαντική χώρα για τις εξελίξεις στην περιοχή.
[4] Εδώ οι Ηνωμένες Πολιτείες θα μπορούσαν  να είναι πιο τολμηρές, πιο υποστηρικτικές για κάτι που τις αφορά άμεσα. Τώρα, οι αεροπορικές επιθέσεις των ΗΠΑ στη Συρία, δίχως να επιδιώκουν να προκαλέσουν δραστικές μεταβολές στην ισορροπία δυνάμεων που έχουν επέλθει εντός της χώρας, στοχεύουν από την μία πλευρά, στο πλέγμα των κεντρικών συμμαχιών του καθεστώτος (Μπααθικό καθεστώς-Ιράν), και κατά δεύτερον, στοχεύουν στο να υπενθυμίσουν το αντι-Μπααθικό πρόσημο που διαπερνά την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ.

[1] Σε αυτή την περίπτωση, έχει ενδιαφέρον να δούμε το πως θα διαχειρισθούν οι ΗΠΑ (πέραν της κοινής προσέγγισης με συμμαχικές χώρες),  με σημείο αναφοράς το Ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα και τις Αμερικανο-ιρανικές σχέσεις, την συμμετοχή της Ρωσίας και της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας στην ομάδα ‘5+1,’ κάτι που ενίοτε παραγνωρίζεται. Μάλιστα, και η Κίνα αλλά και η Ρωσία, διατηρούν καλές σχέσεις με το Ιράν (δίχως πολλά σκαμπανεβάσματα), θεωρώντας το ως σημαντική χώρα για τις εξελίξεις στην περιοχή.

[1] Εδώ οι Ηνωμένες Πολιτείες θα μπορούσαν  να είναι πιο τολμηρές, πιο υποστηρικτικές για κάτι που τις αφορά άμεσα. Τώρα, οι αεροπορικές επιθέσεις των ΗΠΑ στη Συρία, δίχως να επιδιώκουν να προκαλέσουν δραστικές μεταβολές στην ισορροπία δυνάμεων που έχουν επέλθει εντός της χώρας, στοχεύουν από την μία πλευρά, στο πλέγμα των κεντρικών συμμαχιών του καθεστώτος (Μπααθικό καθεστώς-Ιράν), και κατά δεύτερον, στοχεύουν στο να υπενθυμίσουν το αντι-Μπααθικό πρόσημο που διαπερνά την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ.