Πέμπτη, 6 Φεβρουαρίου, 2025

Απώλειες και υλικές καταστροφές κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο (1940-1945)”

0 comment 20 minutes read

Απώλειες και υλικές καταστροφές κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο (1940-1945)”

Αθανάσιος Καλλιανιώτης.

Μέρος 9ο

 

Υλικά αγαθά

Οι ανθρώπινες απώλειες ήταν μέρος του προβλήματος. Μαζί τους συνοδοιπορούσαν υλικές αντίστοιχες με εκατοντάδες κατεστραμμένες οικίες, αχυρώνες και υποστατικά από βομβαρδισμούς αεροπλάνων στη Δυτική Μακεδονία με πρώτους στην ακολουθία τους Ιταλούς το φθινόπωρο του 1940 στην Κοζάνη[1] και σε άλλες πόλεις όπου δραστηριοποιούνταν Δυτικομακεδόνες, λ.χ. στη Θεσσαλονίκη το προηγούμενο έτος.[2]Ακολούθησαν παρόμοιοι σε χωριά των Γρεβενών αρχάς 1943,[3] του Βοΐου[4] και τη Σιάτιστα την 4η Μαρτίου του ιδίου έτους ενώ μαινόταν η μάχη του Φαρδυκάμπου.[5] Ιδιαίτερα δε κατά τη διάρκεια του Απριλίου 1943, όταν μονάδες Ιταλών προσήλθαν από τη Θεσσαλία μέσω Σερβίων στο Βόιο ως Καστοριά μετά την αιχμαλωσία τάγματός των στο Φαρδύκαμπο από αντάρτες της ΥΒΕ/ΕΚΑ και του ΕΛΑΣ.

Στην από αέρος σκηνή επενέβησαν οι Γερμανοί τον Απρίλιο του 1941 στην πόλη[6] και την επαρχία Κοζάνης και τα επόμενα έτη κατά τη διάρκεια εκκαθαριστικών επιχειρήσεων στην περιοχή Βοΐου[7] και Γρεβενών[8] και σε άλλες πόλεις όπως π.χ. στη Λαμία.[9]

Αν και φαίνεται εκ πρώτης όψεως παράδοξο, απώλειες αγαθών είχαν οι άμαχοι της Δυτικής Μακεδονίας και από βομβαρδισμούς της βρετανικής αεροπορίας τον Απρίλιο του 1941 κατά την εισβολή των Γερμανών στην Εορδαία[10] και, ιδιαίτερα, από αντίστοιχους αμερικανικούς όπως την 28η Ιουλίου 1944 όταν σμήνος 25 αεροπλάνων κτύπησαν τον σιδηροδρομικό σταθμό της Φλωρίνης όπου είχαν πληροφορηθεί συγκέντρωση Γερμανών. Πόσοι από τους τελευταίους εφονεύθησαν είναι άγνωστο, γνωστός όμως είναι ο αριθμός των Ελλήνων αμάχων: 31 άρρενες και 46 θήλεις όλων των ηλικιών.[11] Από την ίδια πόλη έχασαν παρομοίως τη ζωή τους δύο αδέρφια, σιδηροδρομικοί στην Έδεσσα τον επόμενο μήνα[12] και από συμμαχικά πάλι αεροπλάνα, ίσως αμερικανικά, εφονεύθησαν το 1945 σε Αυστρία ή Γερμανία ως όμηροι ή εθελοντές εργάτες 3 άνδρες και 2 έφηβοι από τη Δυτική Μακεδονία.[13] Επλήγησαν από συμμαχικούς βομβαρδισμούς και πρόσκαιροι κάτοικοι μακρινών πόλεων όπως στον Πειραιά.[14]

φονευθέντες Έλληνες από την αμερικανική αεροπορία 1941-45 σε Φλώρινα και Γερμανία
άρρενες θήλεις
άνδρες έφηβοι αγόρια νήπια βρέφη γυναίκες έφηβες κορίτσια νήπια βρέφη
Φλ. 24 2 1 2 2 41 2 0 1 2 77
Γερ. 2 2
24 4 1 2 2 41 2 0 1 2 79

 

Ήταν και οι βολές πυροβολικού κατά τη διάρκεια αντιμετώπισης της εισβολής των Γερμανών Απρίλιο 1941 στην Εορδαία[15] ανταρτών από τους Ιταλούς στην Καστοριά[16] και τους Γερμανούς στο Βόιο[17] και κατά τη διάρκεια μαχών του ΕΛΑΣ με αντικομουνιστές οπλίτες το φθινόπωρο του 1944.[18]

Περισσότερο εντυπωσιακές οπτικά και για πολλούς ήταν οι αθρόες αποτεφρώσεις μύλων,[19] καταστημάτων, οικιών, αχυρώνων και υποστατικών από ένοπλους όλων σχεδόν των ειδών, με πρώτους τους Ιταλούς που πυρπόλησαν ολοσχερώς τα Σέρβια τον Μάρτιο του 1943[20] κι αργότερα διάφορα χωριά με καταλογισμό 2.233 οικιών – οι κομιτατζήδες συνοδοιπόροι των Ιταλούς έκαψαν μαζί με τους τελευταίους 313 σπίτια. Ακολούθησαν οι Γερμανοί σε επιχειρήσεις στην ίδια περιοχή,[21] στα Γρεβενά[22] και στα υψίπεδα Κοζάνης κι Εορδαίας αποτεφρώνοντας 10.730 οικίες.

Το ίδιο έπρατταν και οι αντάρτες του ΕΛΑΣ σε πολιορκίες οπλισμένων χωριών[23] με 700 πυρπολημένα σπίτια αντικομουνιστών. Ολίγες μόνον δεκάδες αποτεφρώσεις οικιών χρεώνονται σε οπλίτες του ΕΕΣ.[24]

Περίπου 250 οικίες κατέστρεψε η συμμαχική αεροπορία κυρίως στη Φλώρινα.[25] Εν συνόλω είχαν καταστραφεί ολοσχερώς στη Δυτική Μακεδονία 14.500 οικίες με την περιοχή Γρεβενών να πρωταθλείται όντας ανταρτοκρατούμενη.

Αν υπολογιστούν τουλάχιστον 6 άνθρωποι σε κάθε σπίτι, δημιουργήθηκαν 90.000 πυροπαθείς, οι περισσότεροι εκ των οποίων κατέφευγαν σε γειτονικά χωριά ή, κυριώς, στις πόλεις για να επιζήσουν με την αρωγή της Ελληνικής Πολιτείας. Όσοι έμειναν πίσω επιζούσαν από την ελεημοσύνη των Συμμάχων.

Φαίνεται παράξενη η απουσία ευκρινών πηγών τόσο σε μεταπολεμικές χειρόγραφες καταστάσεις όπου λησμονούνται τα πεπραγμένα των Ιταλών[26] όσο και σε έντυπη κρατική έκδοση όπου αναφέρονται μεν κατεστραμμένες οικίες διαφόρων αριθμών, 761 π.χ. ολικώς και 67 μερικώς στα Σέρβια,[27] όχι όμως οι πυρπολητές των, δηλαδή οι Ιταλοί. Από πολιτικούς λόγους ή επειδή ήταν όντως απειράριθμες οι καταστροφές σε όλη τη χώρα οπότε ήταν δύσκολος ο δαμασμός τόσων αναφορών; Πάντως στις τελευταίες απουσιάζουν οι ολίγες πυρπολήσεις οικιών από αντικομουνιστές οπλίτες ή χρεώνονται στους Γερμανούς,[28] όπως π.χ. στην Άνω Κώμη Κοζάνης, όπου 18 της οικίες έκαψαν οι πρώτοι σε επιδρομή τους[29] την 15η Σεπτεμβρίου 1944.

Οι απώλειες σε οικοσκευές, εργαλεία, κινητά αγαθά κι αποθηκευμένα γεννήματα από ενόπλους όλων των ειδών είναι ποικίλες κι αναρίθμητες: προίκες, ενδύματα, βιβλία, ωρολόγια, τιμαλφή, σιτάρια, κριθάρια, καλαμπόκια. Ακόμη και βιβλία, συνήθως ιατρών, ιερέων, δασκάλων κι αξιωματικών: Βιβλιοθήκη μεθ΄ απάντων των εξ Ανατολής κομισθέντων βιβλίων ανέγραφε ως πυρποληθείσα από τους Ιταλούς πρόσφυγας από την Κιβωτό Γρεβενών,[30] ενώ δάσκαλος του Σκαλοχωρίου ανέφερε 200 τόμους από τους Γερμανούς.[31]

Απαλλοτριώσεις ίππων,[32] μουλαριών,[33] βοοειδών (37 βουβάλια οι Ιταλοί από το Καρπερό τον Φεβρουάριο του 1943),[34] κι αιγοπροβάτων -κατά μια καταγραφή τα μικρά και μεγάλα ζώα του νομού Κοζάνης είχαν μειωθεί κατά 40%, με περισσότερο πληγέντα τα πρόβατα που ήταν εύκολο να μαντρωθούν από τον εχθρό ή τους αντάρτες,[35] ενώ στον αντίστοιχο της Καστοριάς η μείωση είχε φθάσει στο 60%.[36] Απαλλοτριώσεις επίσης οικόσιτων πτηνών, τις οποίες ευρίσκει ο ερευνητής άφθονες σε μεταπολεμικές δηλώσεις ζημιών, είναι κι αυτές αδύνατο να καταμετρηθούν.

Αν και λογίζονται ως ασήμαντες στη σημερινή εποχή της αφθονίας οι απώλειες των τελευταίων, ήταν απαραίτητες για τη διαβίωση του πληθυσμού. Όταν αγρότης από το Νησί Βεντζίων δήλωνε στις απώλειες κότες και κοτόπουλα με το κοτέτζη[37] σήμαινε ότι στερούνταν απαραίτητης τροφής. Επίσης, γυναίκα από το Μικρολείβαδο Γρεβενών που δήλωνε αρπαγή του χοίρου της,[38] ακολουθούσαν αναπόδραστες ελλείψεις ειδών διαβίωσης για έναν ολόκληρο χρόνο όσον αφορά στο κρέας, το λίπος και την υπόδησή της. Σιδεράς από το Ζιάκα Γρεβενών που έγραψε απώλειες εργαλείων και του βιολιού του, στερούνταν την μοναδική του επαγγελματική ικανότητα.[39]

Εκτός τούτων χωράφια, δέντρα κι αμπέλια είχαν φθαρεί αρχικά από τα μηχανοκίνητα τμήματα των Γερμανών, όταν έψαχναν κατάλληλες θέσεις βολής ή απόκρυψης ή κατά τη διάρκεια υπερφαλάγγισης των αντιπάλων. Έπειτα, το κυριότερο, έμεναν ακαλλιέργητα είτε με τη δημιουργία νεκρών ζωνών σε σημαντικά οδικά περάσματα όπως στους εκατέρωθεν της στενωπού Σερβίων-Ελασσόνας οικισμούς[40] είτε μετά από μετακινήσεις πληθυσμών σε άλλους οικισμούς ή πόλεις λόγω δίωξής των από τους κατακτητές όπως στο Μεσόβουνο το 1941 ή από ενόπλους όλων των παρατάξεων. Κατά μια πηγή[41] μόνον στην Καστοριά είχαν πυρποληθεί 49 από τους 75 οικισμούς και οι πυροπαθείς ήταν περισσότεροι από το μισό του πληθυσμού της, ήτοι 29.655 από 57500. Στην τεταμένη αυτή κατάσταση αυξάνονταν οι ασθένειες των αμάχων[42] και άνθιζε η μαύρη αγορά[43] με την καίρια πλήξη του ομαλού εμπορίου.

Αγρότες της υπαίθρου Κοζάνης μεταφέρουν γέννημα στο αλώνι το 1946. Τα βοοειδή ήταν από τα πιο απαραίτητα ζώα για τη διαβίωση των ανθρώπων χρησιμοποιούμενα για τη διατροφή (γάλα, κρέας, τυρί, βούτυρο, λίγδα), την ένδυση και υπόδηση (δέρμα), για εργαλεία (κέρατα), για καμτσίκια (το άρρεν γεννητικό τους όργανο), για οργώματα, ως καύσιμη ύλη τα περιττώματά τους και για παντός είδους μεταφορές

ΝΟΦ

Η αποχώρηση των Γερμανών αρχάς Νοεμβρίου από την Δυτική Μακεδονία δεν είχε και πολλή σημασία για τους χωρικούς, διότι αρκετοί είτε δεν τους είχαν δει ποτέ, τουλάχιστον από κοντά, είτε ελάχιστες φορές για μερικές ώρες ή λίγες ημέρες περαστικούς από τον τόπο τους. Ίσως η μόνη αλλαγή ήταν οι πολεμικές στολές, δεν υπήρχαν πια οι φαιοπράσινες του εχθρού αλλά οι ποικίλες των ενόπλων ανταρτών, οι οποίοι όχι μόνον δεν είχαν χαλαρώσει τα μέτρα ασφαλείας τους αλλά τα είχαν επαυξήσει αντιμετωπίζοντας έναν νέο αντίπαλο, τον μακρινό ΕΔΕΣ εναντίον του οποίου εξεστράτευσαν όλες σχεδόν οι μάχιμες μονάδες του ΕΛΑΣ Δυτικής Μακεδονίας. Αν τα οπλισμένα αντικομουνιστικά χωριά είχαν ολοσχερώς κατασταλεί εμφανίστηκε στη Φλώρινα-Καστοριά ένα νέο πρόβλημα, η οργάνωση ΝΟΦ.

Ποιος ακριβώς κρυβόταν πίσω από το ΝΟΦ δεν γνώριζαν οι κάτοικοι, υποπτεύονταν όμως την Βουλγαρία, ιδιαίτερα όσοι έμεναν στη Φλώρινα που είχε πληγεί από επιδρομή αυθεντικού βουλγαρικού στρατού τον Φεβρουάριο του 1944 για την καταδίωξη των ανταρτών του ΕΛΑΣ, κατά την οποία είχαν χάσει τη ζωή τους 48 άνδρες και 1 γυναίκα, ορισμένοι με ξυλοδαρμούς και κτυπήματα πτυοσκάπανων, ενώ είχε αναφερθεί πως έναν έφηβο τον είχαν θάψει ζωντανό. Την ίδια χώρα υποπτεύονταν ως υποκινητή και όσοι πρόσφυγες είχαν μετοικήσει από την Ανατολική Μακεδονία στη Δυτική το 1941 λόγω δίωξής των από τους Βουλγάρους.

Τα αυτονομιστικά κινήματα Σλαβομακεδόνων επί Κατοχής είχε αντιμετωπίσει ο ΕΛΑΣ όπως ηρέθη, αλλά καταθέτοντας τα όπλα του την άνοιξη του 1945 παρέδωσε το πρόβλημα του ΝΟΦ στις ένοπλες δυνάμεις του ελληνικού κράτους που έφθασαν από την Αθήνα. Η νέα απειλή απολάκτισε την μομφή συνοδοιπορίας των αντικομουνιστών με τους Γερμανούς και οι επιζήσαντες αντικομουνιστές χωρικοί από τις καταδρομές του ΕΛΑΣ άρχισαν να προσφέρουν την αρωγή τους στη Χωροφυλακή και τον Ελληνικό Στρατό. Εικοσιπέντε κάτοικοι Σλαβομακεδόνες, είχαν χάσει τη ζωή τους στη Δυτική Μακεδονία σε συμπλοκές με τα όργανα του ελληνικού κράτους από το 1941 μέχρι το 1945,[45] αλλά το ΝΟΦ είχε φονεύσει 38 άνδρες και γυναίκες το τελευταίο μόνον έτος, ανάμεσά τους κι έναν Βρετανό στρατιώτη[46] μη λησμονώντας κατασχέσεις ζώων από εθνικόφρονες κατοίκους.[47]

Οι θεματικές περίοδοι που με ασφάλεια ξεχωρίζει ο ερευνητής δεν είχαν γίνει κατανοητές στην ύπαιθρο γι΄ αυτό και στις προφορικές διηγήσεις συμφύρονται οι εποχές. Περίσσευαν μετά την απελευθέρωση από τους Γερμανούς οι ένοπλοι, ένστολοι στρατιώτες και χωροφύλακες την ημέρα, τη νύχτα με στολή ή πολιτική ένδυση μέλη του ΝΟΦ ή πρώην αντάρτες του ΕΛΑΣ που επισκέπτονταν τα χωριά για τροφή ή πληροφορίες. Με αποτέλεσμα όταν άρχισαν να έρχονται από στρατόπεδα του εξωτερικού -είχαν καταφύγει εκεί για να γλιτώσουν τις δίκες για φόνους- οι ηγέτες των ανταρτών για να αρχίσουν έναν νέο κύκλο αντιπαράθεσης, αυτή τη φορά με αντίπαλο μόνο το ελληνικό κράτος, λίγοι μπορούν να διακρίνουν μια ασυνέχεια. Η χώρα διολίσθησε αδιόρατα στον κυρίως Εμφύλιο Πόλεμο.

Με πιο απλά λόγια: στη Δυτική Μακεδονία έχασαν τη ζωή τους περίπου 8.000 άνδρες και γυναικόπαιδα, οι περισσότεροι άμαχοι. Αλλά η στατιστική αποτελείται από ανάλγητους αριθμούς κι όχι από αλγούντας πόνους και μνήμες.

Το άνωθεν κείμενο επρόκειτο να ενσωματωθεί σε σχετικό έντυπο τόμο, αλλά κριθέν μη αρμοστό με την τρέχουσα παγιωμένη ορθότητα βλέπει το πρώτο φως εδώ. Θα επιχειρηθεί αργότερα να επαυξηθεί αδιαμφισβήτητα τεκμηριωμένο με ονόματα, τόπους και ημερομηνίες. Γνωρίζοντας ότι αδυνατεί να παραμερίσει προσχώσεις δεκαετιών, απευθύνεται σε σκεπτόμενους κι ελεύθερους αναγνώστες

Προκεχωρημένη ομάδα ανταρτών του ΕΛΑΣ στην επαρχία Ελίμεια Κοζάνης το καλοκαίρι του 1943. Οι φαινόμενοι άνδρες όπως και οι συνάδελφοί τους του τοπικού 27ου συντάγματος του ΕΛΑΣ δεν έλαβαν μέρος στις αθρόες εκτελέσεις των αντικομουνιστών χωρικών προωθημένοι στα σύνορα της Γιουγκοσλαβίας εναντίον των Σλαβομακεδόνων που ευαγγελίζονταν τον αποχωρισμό της Μακεδονίας

 

Γερμανικό πυροβολικό στη θέση Αμπέλια Μεσιανής βάλει εναντίον των οχυρωμένων Συμμάχων στη θέση Πόρτες Σερβίων τον Απρίλιο του 1941.

Η προσπάθεια των Βρετανών να διαλυθεί η αντιμαχία ΕΕΣ – ΕΛΑΣ ναυάγησε, όμως είχε ως συνέπεια το ανωτέρω απόσπασμα του ΕΛΑΣ να μην προχωρήσει σε μαζικές εκτελέσεις παραδοθέντων αντικομουνιστών χωρικών της περιοχής Μπουτζάκια τον Νοέμβριο του 1944.

Αριστερά άνδρας προσφυγικού οικισμού της Εορδαίας στο νοσοκομείο των Αθηνών το 1941 όπου μεταφέρθηκε έπειτα από κρυοπαγήματα που υπέστη υπηρετώντας στο Αλβανικό Μέτωπο. Όπως και οι χωριανοί του έλαβε όπλα κατά των ανταρτών. Παραδόθηκε τον Νοέμβριο του 1944 στα Πετρανά, αλλά καθώς οδηγούνταν στην μαζική εκτέλεση κατάφερε να δραπετεύσει και να σωθεί αποκρυβόμενος μέχρι την άνοιξη του 1945

Δήλωση ζημιών του εκ μητρός παππού μου,[1] γραμμένη από άλλο χέρι, διότι αγνοούσε τη γραφή. Η γιαγιά και η μάνα μου ποτέ δεν ανέφεραν ότι οι Γερμανοί πήραν κάτι. Αντιθέτως σε πλιάτσικα στο σπίτι προχώρησαν αντικομουνιστές οπλίτες καλοκαίρι 1944 περνώντας από το χωριό και κατευθυνόμενοι προς τα Βέντζια. Θεόφτωχος ως ήταν αποκλείεται να είχε κοστούμι, όχι τουλάχιστον όπως ορίζεται αυτό σήμερα. Με βεβαιότητα οι οπλίτες έλαβαν δια της βίας ένα αδιάβροχο, το οποίο είχε βρει ο παππούς στη θέση Βέρβερη, παρατημένο από υποχωρούντες Συμμάχους τον Απρίλιο του 1941

[1] ΓΑΚ/ΑΝΚ, ΑΒΕ 60/ΣΑΕ 1559, Δηλώσεις ζημιών από Γερμανούς , Ιταλούς κι Εσωτερική Αντίσταση των κοινοτήτων …Αιανής

[1] ΚΔΒΚ, Λυτά έγγραφα, Ζημίες από Ιταλούς-ΠΑΟ, Μήλιος Μήλιου, Κοζάνη Ιούλιος 1945

[2] ΓΑΚ/ΑΝΚ, ΑΒΕ 60/ΣΑΕ 984, Δηλώσεις ζημιών από ιταλικά και γερμανικά στρατεύματα κατοχής των κοινοτήτων Σκαλοχωρίου , Ιταλοί

[3] ΓΑΚ/ΑΝΚ, ΑΒΕ60/ΣΑΕ 586, Δηλώσεις ζημιών… Διάκος, Κ. Παπαϊωάννου

[4] ΓΑΚ/ΑΝΚ, ΑΒΕ 60/ΣΑΕ 1565, Δηλώσεις ζημιών πολέμου από Γερμανούς-Ιταλούς των κοινοτήτων …Πενταλόφου , Γερμανοί

[5] ΓΑΚ/ΑΝΚ, Δηλώσεις ζημιών…Σιάτιστα Ιταλοί

[6] ΓΑΚΚ ΑΒΕ 60/ΣΑΕ 563, Δηλώσεις ζημιών… Κοζάνη Γερμ βομβαρδισμός Μητσιοκάπα

[7] ΓΑΚ/ΑΝΚ, ΑΒΕ 60/ΣΑΕ 1565, Δηλώσεις ζημιών… Πεντάλοφος Γερμανοί

[8] ΓΑΚ/ΑΝΚ, ΑΒΕ 60/ΣΑΕ 1498, Δηλώσεις ζημιών κοινοτήτων του νομού που προξενήθηκαν από τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής και τους αντάρτες (επαρχία Γρεβενών) …Γρεβενά και Σιταράς Γερμανοί

[9] ΓΑΚ/ΑΝΚ, ΑΒΕ 60/ΣΑΕ 747, Δηλώσεις ζημιών… Γρεβενά Λαμία Γερμανοί Ράγκος Σ.

[10] ΓΑΚ/ΑΝΚ, ΑΒΕ 60/ΣΑΕ 1566, Δηλώσεις ζημιών πολέμου από Γερμανούς-Ιταλούς των κοινοτήτων … Πτολεμαΐδας , Άγγλοι

[11] Ληξιαρχείο Φλώρινας, ΛΠΘ 96-170/1944 και Παπαχαρίσης Σπύρος, Αποστολή: #71 – Στόχος: Φλώρινα, Ελλάδα -ο βομβαρδισμός της Φλώρινας στις 28 Ιουλίου 1944, 9/3/2012, https://www.florinapast.mysch.gr/apostoli-71-stochos-florina-ellada-o-vomvardismos-tis/

[12] Γιαννούλη Πανωραία, Αυτοβιογραφίες του Χριστόπουλου για την Εθνική Αντίσταση στη Φλώρινα κατά τον Εμφύλιο Πόλεμο (1946-1949), Φλώρινα 2017 (πτυχιακή εργασία), https://dspace.uowm.gr/xmlui/bitstream/handle/123456789/575/Giannouli%20Panoraia.pdf;jsessionid=9C8C633C993E0C2A0B870E9B1CF2B862?sequence=1

[13] Ενδεικτικά: ΕΕ, πράξεις 426, 427/1945

[14] ΓΑΚ/ΑΝΚ, ΑΒΕ 60/ΣΑΕ 1564, Δηλώσεις ζημιών … Τετραλόφου, Γερμανοί

[15] ΓΑΚ/ΑΝΚ,ΑΒΕ 60/ΣΑΕ 1566, Δηλώσεις ζημιών … Πτολεμαΐδα, Άγγλοι

[16] ΕΛΙΑ, Λαϊκό Βήμα, όργανο του ΕΑΜ Καστοριάς 3 (Μάρτης 1944) και Χρυσοχόου Αθανάσιος, Η δράσις της βουλγαρικής προπαγάνδας, τεύχος Β2 (1943-1944), Εταιρία Μακεδονικών σπουδών, Θεσσαλονίκη 1950, σ. 59

[17] ΓΑΚ/ΑΝΚ, ΑΒΕ 60/ΣΑΕ 586, Δηλώσεις ζημιών …Πελεκάνος και στο ίδιο ΣΑΕ 1561

[18] ΓΑΚ/ΑΝΚ, ΑΒΕ 60/ΣΑΕ 1563, Δηλώσεις ζημιών …Βατερό ΕΛΑΣ

[19] ΓΑΚ/ΑΝΚ, ΑΒΕ 60/ΣΑΕ 586, Δηλώσεις ζημιών … Δοτσικό

[20] ΓΑΚ/ΑΝΚ, ΑΒΕ 60/ΣΑΕ 1449, Δηλώσεις ζημιών …Σερβίων, Ιταλοί. Επίσης Καραγιαννίδου Χρυσάνθη, Το ολοκαύτωμα των Σερβίων, 12 Μαρτίου 2018, https://e-ptolemeos.gr/olokaftoma-ton-servion-grafi-chrysanthi-karagiannidou

[21] ΓΑΚ/ΑΝΚ, ΑΒΕ 60/ΣΑΕ 1449, Δηλώσεις ζημιών Παλιογράτσανο-Σέρβια Γερμανοί

[22] ΓΑΚ/ΑΝΚ, ΑΒΕ 60/ΣΑΕ 586, Δηλώσεις ζημιών …Δοτσικό

[23] ΓΑΚ/ΑΝΚ,ΑΒΕ 60/ΣΑΕ 1566, Δηλώσεις ζημιών …Αναρράχη ΕΛΑΣ και ΓΑΚ/ΑΝΚ, ΑΒΕ 60/ΣΑΕ 1563, Δηλώσεις ζημιών …Σκήτη, ΕΛΑΣ

[24] ΓΑΚ/ΑΝΚ, ΑΒΕ 60/ΣΑΕ 1564, Δηλώσεις ζημιών … Άγιος Δημήτριος ΕΛΑΣ-ΠΑΟ

[25] ΚΔΒΚ, Λυτά έγγραφα, Κατάσταση καταστραφέντων οικισμών του νομού Κοζάνης χωρίς ημερομηνία και Καραδήμας Δημ. (επιμ), Καταστραφείσαι πόλεις και χωρία συνεπεία του πολέμου 1940-1945, Υπουργείον Κοινωνικής Προνοίας, Αθήναι 1946, σσ. 57-96, https://toaz.info/doc-view-3

[26] ΚΔΒΚ, Λυτά έγγραφα, Κατάστασις εμφαίνουσα πυρποληθέντα ή λεηλατηθέντα εν όλω ή εν μέρει χωρία ή πόλεις του ν. Κοζάνης ως και αριθμόν εκτελεσθέντων ατόμων χ.χ., Α/Α 250, Σέρβια.

[27] Καραδήμας, Καταστραφείσαι πόλεις ό.π., σ. 62

[28] Καραδήμας, Καταστραφείσαι πόλεις ό.π., σ. 61

[29] Σταμκόπουλος Νικόλαος, «Μαρτυρίες για τον εμπρησμό της Άνω Κώμης από την Π.Α.Ο. κατά τη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής», Αλιάκμονος Ρους 6 (2022) 257-275, σ. 262, https://shorturl.at/jvUa7

[30] ΓΑΚ/ΑΝΚ, ΑΒΕ 60/ΣΑΕ 683, Δηλώσεις ζημιών από γερμανικά και ιταλικά στρατεύματα κατοχής , επίσης Βουλγάρων και ΠΑΟ [ΕΕΣ] κατοίκων κοινοτήτων επαρχίας Γρεβενών και Κοζάνης…Κιβωτός

[31] ΓΑΚ/ΑΝΚ, ΑΒΕ 60/ΣΑΕ 984 (14), Δηλώσεις ζημιών από ιταλικά και γερμανικά στρατεύματα …Σκαλοχωρίου , Σπήλιου , Ανθηρού

[32] ΓΑΚ/ΑΝΚ, ΑΒΕ 60/ΣΑΕ 549, Δηλώσεις ζημιών από τον γερμανικό στρατό κατοχής κατοίκων κοινοτήτων …Αυλών και ΓΑΚ/ΑΝΚ, ΑΒΕ 60/ΣΑΕ 1449, Δηλώσεις ζημιών… Αυλών και ΓΑΚ/ΑΝΚ, ΑΒΕ 60/ΣΑΕ 2020, Δηλώσεις ζημιών πολέμου [Αυλών]

[33] ΓΑΚ/ΑΝΚ, ΑΒΕ 60/ΣΑΕ 586, Δηλώσεις ζημιών… Δοτσικό

[34] Βήττος, ό.π., σ. 186

[35] ΚΔΒΚ, Λυτά έγγραφα, Πληθυσμός ζώων Ανηγμένων(;) εις Χονδρά Ζώα 1939-1945

[36] ΙΑΜ, ΓΓΔΜ, Καστοριά, Ζημιές σε οικήματα και συνοικισμούς…

[37] ΓΑΚ/ΑΝΚ, ΑΒΕ 60/ΣΑΕ 2020, Δηλώσεις ζημιών πολέμου… Νησί, Γερμανοί

[38] ΓΑΚ/ΑΝΚ, ΑΒΕ60/ΣΑΕ 1498, Δηλώσεις ζημιών κοινοτήτων του νομού που προξενήθηκαν από τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής και τους αντάρτες (επαρχία Γρεβενών)…Μικρολείβαδο, Γερμανοί

[39] ΓΑΚ/ΑΝΚ, ΑΒΕ60/ΣΑΕ 747, Δηλώσεις ζημιών… Γερμανοί και Ιταλοί

[40] ΓΑΚ/ΑΝΚ, ΑΒΕ 60/ΣΑΕ 549, Δηλώσεις ζημιών από τον γερμανικό στρατό κατοχής κατοίκων κοινοτήτων …Πολυρράχου

[41] ΑΥΕ, 1945, Κεντρική Υπηρεσία, Φ.25.8, καταστροφές σε Δυτική Μακεδονία, Καταστροφαί της ΔΜ…, Αθήναι 15/3/1944, υποδιευθυντής ΑΤΕ,

[42] Νίκη (ΕΑΜ Κοζάνης) 13 (30-9-1943) 6

[43] ΔΒΘ, Ελεύθερη Μακεδονία , όργανο της Επιτροπής του ΕΑΜ Δυτικής Μακεδονίας 7 (15-4-1944) 2}

[44] LD341 1946 Original AP Photo WHEAT CARRIED TO THRESHER ON OXEN DRAWN CART KOZANI, https://t.ly/zbNid

[45] Ενδεικτικά: ΓΑΚ/ΑΝΦ, ΒΣΠ Φλωρίνης, 27/Φ.1 αρ. 94/20.2.46 και Πυλάης Κυριάκος, Μνήμες –Βιώματα –Στοχασμοί, 1870 –1990, [επιμ. Παύλος Κούφης] Αθήνα 1990, σ. 159

[46] Καλλιανιώτης Αθανάσιος, “Η «Λευκή Τρομοκρατία» στη Δυτική Μακεδονία: 1945 -46”, Γούναρης Βασίλης (επιμ.), Έθνος , Κράτος και Πολιτική, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2009, σ. 115-149

[47] ΔΒΘ,

[48] File:Bundesarchiv Bild 101I-163-0319-07A, Griechenland, Artilleriestellung auf freiem Feld.jpg, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Bundesarchiv_Bild_101I-163-0319-07A,_Griechenland,_Artilleriestellung_auf_freiem_Feld.jpg

[49] Chandler Geoffrey, Διχασμένη χώρα , μια αγγλοελληνική τραγωδία, επιμ: Ι. Σ. Κολιόπουλος, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 2000

[50] ΓΑΚ/ΑΝΚ, ΑΒΕ 60/ΣΑΕ 1559, Δηλώσεις ζημιών από Γερμανούς , Ιταλούς κι Εσωτερική Αντίσταση των κοινοτήτων …Αιανής

Leave a Comment

Ταυτότητα Ιστοσελίδας:
Σαλακίδης Ιωάννης – Ατομική Επιχείρηση

ΑΦΜ: 046450157, ΔΟΥ ΚΟΖΑΝΗΣ

Δ/νση Έδρας: Ζαφειράκη 3, ΤΚ 0100 Κοζάνη

Email: info@efkozani.gr

Τηλ. 24610-25112

Ιδιοκτήτης, νόμιμος εκπρόσωπος και διευθυντής: Σαλακίδης Ιωάννης

Διευθύντρια Σύνταξης: Μαρία Τσακνάκη

Διαχειριστής: Σαλακίδης: Ιωάννης

Δικαιούχος του ονόματος τομέα (domain name): Σαλακίδης Ιωάννης

Efkozani logo

@2024 – All Right Reserved. Hosted and Supported by Webtouch.gr

Αυτή η ιστοσελίδα χρησιμοποιεί cookies για να βελτιώσει την εμπειρία σας. Θα υποθέσουμε ότι είστε εντάξει με αυτό, αλλά μπορείτε να εξαιρεθείτε αν το επιθυμείτε. Αποδοχή Διαβάστε περισσότερα

Are you sure want to unlock this post?
Unlock left : 0
Are you sure want to cancel subscription?
-
00:00
00:00
Update Required Flash plugin
-
00:00
00:00