Η φύση του χρόνου

Του Ανδρέα Μήλιου

Η φύση του χρόνου απασχολεί την ανθρωπότητα από την αρχή της έλλογης και συνειδητής ύπαρξής της. Φιλόσοφοι και Φυσικοί προσπάθησαν από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα να την ορίσουν. Ο Πλάτων , ο Αριστοτέλης, ο Ζήνων, ο Επίκουρος,  ο Αυγουστίνος, ο Καντ, ο Ανρί Μπερκσόν, κ.α. από τους φιλοσόφους, ο Νεύτων, ο Αϊνστάιν και άλλοι νεότεροι Φυσικοί  επεχείρησαν να απαντήσουν στο ερώτημα “τι είναι ο χρόνος”. Είναι οντότητα, διάσταση, σύστημα μέτρησης, ανθρώπινη επινόηση, ψευδαίσθηση ή όλα αυτά μαζί;
Ο Πλάτων στον Τίμαιο εξετάζει τον χρόνο ως “κινητή εικόνα της αιωνιότητας”  που γεννήθηκε ταυτόχρονα με το σύμπαν και κινείται συνεχώς ρυθμικά σε κύκλους. Το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον είναι μέρη του χρόνου και  κυκλικές τροχιές συνυφασμένες με τον υλικό κόσμο. “Ο χρόνος είναι σύμφυτος με τον ουρανό και όσο υπάρχει ο ένας θα υπάρχει και ο άλλος”.  Ο Αριστοτέλης στα Φυσικά ορίζει τον χρόνο ως μια όψη της κίνησης. Εφόσον η κίνηση είναι συνεχής, είναι και ο χρόνος ένα άπειρο συνεχές, καταλήγει. Είναι, δηλαδή, η αριθμητή πλευρά της κίνησης από το “πρότερον” στο “ύστερον”. Για τους Στωϊκούς ο χρόνος είναι μια ασώματη οντότητα, αναγκαία για την κατανόηση της αντικειμενικής πραγματικότητας. Ο Αυγουστίνος  τον ορίζει ως μια μελωδία ή ένα αδάμαστο ποτάμι. Για τον Καντ ο χρόνος δεν είναι λογική έννοια, αλλά αίσθηση εμπειρίας. Είναι ένας αυθύπαρκτος ή αντικειμενικός προσδιορισμός των πραγμάτων, μια αναγκαία παράσταση που υπόκειται σε όλες τις εποπτείες. Ο Ανρί-Λουί Μπερκσόν, τέλος, προσδίδει δυική υπόσταση στον χρόνο και τον εξετάζει ως εξωτερικό και εσωτερικό. Ο εξωτερικός είναι το συμπαντικό μέγεθος και ο εσωτερικός ένα βίωμα και μια εμπειρία που την οργανώνει ο άνθρωπος μέσα στον χώρο και συντελεί στην εξέλιξή του. Συνδέει, δηλαδή, το βίωμα του εσωτερικού χρόνου με τις συνειδησιακές καταστάσεις του ανθρώπου.

Για τους Φυσικούς ο φυσικός χρόνος είναι ρέον, ανυπότακτο μέγεθος που δεν επιδέχεται  ανθρώπινη παρέμβαση. Είναι γραμμικός, συμμετρικός και ομοιότροπος και ρέει χωρίς να εξαρτάται από κάποιον εξωτερικό παράγοντα. Είναι απόλυτη ακολουθία γεγονότων που καθορίζεται από την αιτιότητα. Είναι μια μαθηματική παράμετρος στην περιγραφή της φυσικής πραγματικότητας, μια μαθηματική διάσταση για την περιγραφή της κίνησης των υλικών σωμάτων (Αϊνστάιν). Μας περιβάλλει, αλλά είναι έξω από τις αισθήσεις μας. Η εμπειρία του χρόνου που βιώνει ο άνθρωπος είναι για τους Φυσικούς απλώς μια ψευδαίσθηση που δεν έχει καμία σχέση με τον κοσμικό χρόνο και χώρο.