Οι Λαζαρίνες του Κρόκου. Γράφει η Ιωάννα Κύρου

Οι «Λαζαρίνες» είναι ένα γυναικείο πασχαλινό έθιμο που το συναντάμε  σε όλο το χριστιανισμό της Βαλκανικής και κυρίως στην βόρεια Ελλάδα. Είναι τα κάλαντα των κοριτσιών και αναβιώνει στην περιοχή της  Ελιμείας, στα 17 χωριά του Τσιαρτσαμπά. Θεωρείται ότι φέρνουν καλοτυχία και προκοπή στα σπίτια που επισκέπτονται και γι΄ αυτό και οι Λαζαρίνες  είναι πάντα καλοδεχούμενες. Το έθιμο γιορτάζεται  όμοια σχεδόν σε όλα τα χωριά με ελάχιστες διαφορές ως προς την προετοιμασία, την έναρξη και την λήξη, τα τραγούδια και την μελωδία τους.

Οι  Λαζαρίνες, σύμφωνα με τον Κωνσταντίνο Σιαμπανόπουλο, είναι καθαρά αρχαιοελληνικό έθιμο και έχει σχέση με την αναγέννηση της φύσης και την ανανέωση της ζωής.

Οι ρίζες του εθίμου που χάνονται στην αρχαιότητα, θυμίζουν, όπως αναφέρει και η Κ. Κακούρη στο άρθρο της, Παρθενίες ή Εμμέλειες. Οι Παρθενίες  ήταν λυρικά  χορικά  τραγούδια  που εκτελούσαν ομάδες κοριτσιών σε τελετές προς τιμή του Απόλλωνα και της Άρτεμης. Αργότερα ντύθηκε  από τους ανθρώπους με τον χριστιανικό μανδύα και οι Λαζαρίνες φέρεται να είναι οι αδελφές του Λαζάρου, που πήγαιναν  από σπίτι σε σπίτι για να  βρουν τον Χριστό και να του ζητήσουν  να σώσει τον αδερφό τους. Στους χρόνους της Τουρκοκρατίας συμβόλιζε την ελπίδα του σκλαβωμένου Ελληνικού  γένους για την απελευθέρωση. Μετά την απελευθέρωση στα τραγούδια των Λαζαρίνων που κυρίως τραγουδούν τον έρωτα προστέθηκαν και πατριωτικά τραγούδια που εξυμνούσαν την παλικαριά των Ελλήνων. Υπάρχει επίσης και το τραγούδι «Δυο πιδιά βλαχοϊπουλα κι άλλα δυο Τουρκοϊπουλα..» που μιλά για την ειρηνική συνύπαρξη των δυο πληθυσμών.

Οι Λαζαρίνες του Κρόκου έχουν δυο χαρακτηριστικές διαφορές από  τις Λαζαρίνες που βρίσκουμε σε άλλα χωριά του Τσιαρτσιαμπά, οι οποίες διαφορές ενισχύουν την αρχαία τους καταγωγή  : οι κοπέλες που συμμετέχουν είναι από  5 μέχρι  15  χρονών και τα τραγούδια που λένε είναι κάλαντα στα οποία δεν υπάρχει καμία αναφορά στον Λάζαρο. Στα υπόλοιπα χωριά συμμετέχουν κυρίως οι μεγάλες γυναίκες και αυτό έγινε όταν το έθιμο κινδύνευε να χαθεί. Το έθιμο υπάρχει από πολύ παλιά ,σταμάτησε μόνο στα χρόνια της Κατοχής και του εμφυλίου πολέμου για ευνόητους λόγους.

Στην περιοχή του Κρόκου το  έθιμο αυτό είναι μια τελετουργία και  ξεκινά  από την Κυριακή της Σταυροπροσκύνησης και κορυφώνεται το Σάββατο του Λαζάρου.

????????????

Την πρώτη Κυριακή τα κορίτσια «λογαριάζονται» δηλαδή υπολογίζουν πόσα είναι και ορίζουν τα «μπλίκια» τις ομάδες δηλαδή των κοριτσιών. Παλιά το κάθε  «μπλίκι»  είχε το δικό του κονάκι και αναλάμβανε να το  φιλοξενήσει μια οικοδέσποινα η οποία αναλάμβανε και την προετοιμασία του φαγητού των κοριτσιών. Τα υλικά  τα έφερναν οι Λαζαρίνες στο κονάκι και ήταν μόνο νηστίσιμα και συνέτρωγαν τραγουδώντας. Στα σημερινά χρόνια την φιλοξενία των κοριτσιών έχει αναλάβει ο Πολιτιστικός Σύλλογος «Ιωακείμ Λιούλιας».

Την δεύτερη Κυριακή οι Λαζαρίνες συγκεντρώνονται ντυμένες παραδοσιακά, για να δώσουν τον όρκο τους, είναι η «Κυριακή της Αυγόπετσας». Η Αυγόπετσα είναι  ένα είδος όρκου που έδιναν οι κοπέλες για να μην μαλώσουν και φοβόντουσαν ότι αν παραβούν τον όρκο θα αρρωστήσουν. Σύμφωνα με το έθιμο, οι Λαζαρίνες παίρνουν μια κεραμίδα όπου πάνω βάζουν ένα προσφόλι, δηλαδή ένα παλιό αβγό, τσουκνίδες, μια γκαγκαράτζα(κοπριά από κατσίκα) και  την τοποθετούν πάνω από  μια πυροστιά, δηλαδή πάνω σε  έναν σιδερένιο τρίποδα, και μια- μια με την σειρά  περνάνε από πάνω και λένε τον όρκο, προσέχοντας να μην ακουμπήσουν  για να είναι γερές  όλο το χρόνο.

Τα λόγια που λένε είναι «ας περάσω κι ας κακιώσω» παράφραση ίσως του «περνάω και ορκίζομαι να μην κακιώσω». Μπαίνουν σε μια σειρά , ξεκινάνε από την μικρότερη και η τελευταία σπάει το αυγό με το πόδι της. Τότε όλες μαζί φωνάζουν:

«Όποια κακιώσει να μαζουχτεί σαν τ΄ αυγό,

να στιγνώσει σαν τν  γκαγκαράντζα

κι να πρασινίσει σαν τν τσουκνίδα»

Μετά αγαπημένες όλες μαζί παίρνουν την κεραμίδα και πάνε στον Άγιο Κωνσταντίνο στη θέση «Άργανο» τραγουδώντας:

«Κάπου κίνησα να πάου, Σαραγκίνα μου»

και το «Τσιντζιρό γαϊτάνι μ΄ κι αργυρό  κουμπί μ, τζιάνου μ».

Στον χώρο της εκκλησίας θάβουν  το σπασμένο αυγό και τις τσουκνίδες και έτσι πιστεύουν  πως ξορκίζουν το κακό. Αφού τελειώσουν  χαιρετούν τα εικονίσματα χορεύουν και τραγουδούν  τοπικά τραγούδια σε αργό ρυθμό. Με χορούς συνοδεύουν όλες τους τις εκδηλώσεις και είναι συνήθως  αργοί χοροί. Η βαριά φορεσιά του Κρόκου δεν επέτρεπε στριφογυρίσματα, κάποιες μάλιστα  φορούσαν διπλές και τριπλές φούστες για να φαίνονται πιο γεμάτες! Άλλωστε  έπρεπε οι κόρες του Κρόκου να είναι και να φαίνονται  σεμνές γι αυτό και η πρώτη που έσερνε το χορό είχε το χέρι της κατεβασμένο και τα μάτια συνήθως χαμηλά.

Την τρίτη Κυριακή συγκεντρώνονται και κανονίζουν τις λεπτομέρειες. Είναι η «Κυριακή με το μπλιαγκούρι».Το μπλιαγκούρι ήταν το πλιγούρι  που το μαγείρευε η  οικοδέσποινα που είχε το κονάκι  μαζί με άλλα νηστίσιμα όπως πίτες, πιλάφι και φασόλια. Αυτό γινόταν παλιά και  σε αυτές τις συναντήσεις τα κορίτσια δενόντουσαν  με  παντοτινές φιλίες. Ήταν λίγες οι φορές που τα κορίτσια μπορούσαν να βγουν από το σπίτι τους  και ένας από τους σκοπούς του εθίμου των  Λαζαρίνων    ήταν και το νυφοδιάλεγμα από τις γυναίκες που είχαν υποψήφιους γαμπρούς. Στα σημερινά χρόνια τα κορίτσια συναντιούνται στο 1^ο δημοτικό ή στο Πολιτιστικό κέντρο Κρόκου όπου μαθαίνουν να τραγουδούν και να χορεύουν τα τραγούδια των Λαζαρίνων.

Την Παρασκευή που ακολουθεί, παραμονή του Λαζάρου,  οι κοπέλες συναντιούνται στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου  και ξεκινούν με τα πόδια  για την εκκλησία της Αγίας Παρασκευής που βρίσκεται στην περιοχή «Λάκκος». Τραγουδούν στο δρόμο και μόλις φτάνουν στην είσοδο της εκκλησίας σταματούν και λένε το τραγούδι στην Πρώτη Νοικοκυρά του κόσμου, την Παναγία. Η σκάλα γεμίζει με κόκκινα μαντήλια και οι φωνές των κοριτσιών, πιο δυνατές τώρα και λόγου του χώρου, προκαλούν ανατριχίλα:

«Καλημερά σου Παναγιά,

καλώς τις Λαζαρίνες,

η Παναγία μας λούζιτι σ΄ενα χρυσό λιένι… …».

Αφού τελειώσουν, χαιρετούν τις εικόνες, παίρνουν το φιλοδώρημα από τους υπευθύνους και χορεύουν στο προαύλιο «Δω στης Παναγιάς τα δέντρα , Λαζαρίνες που χορεύουν …».

Φεύγουν από εκεί  πάνε στο σπίτι του παπά και λένε ένα τραγούδι με παινέματα για αυτόν και την παπαδιά:

«Ιδώ στ αφέντη τις αυλές

κι στις κυράς τις πόρτις ,

τρία διντρίτσια φύτρουναν..»

Τα τραγούδια τους είναι άλλωστε κάλαντα κοριτσιών, όλα έχουν παινέματα και ευχές. Παλιά πήγαιναν και στις άλλες αρχές του χωριού,  στον πρόεδρο και  τον δάσκαλο .

Ξημερώνοντας το Σάββατο του Λαζάρου, το χωριό γέμιζε βυσσινιές  και πράσινες φούστες, άσπρες ποδιές και κόκκινα μαντήλια. Τραγούδια ακουγόντουσαν σε κάθε γειτονιά. Τα κορίτσια χώριζαν το χωριό σε μαχαλάδες και το κάθε «μπλίκι» αναλάμβανε  να πάει στα σπίτια και να τραγουδήσει. Ανάλογα με την επιθυμία της νοικοκυράς έλεγαν και το αντίστοιχο τραγούδι. Στο σπίτι  που είχανε  γιό έλεγαν:

«Η μάνα που χει έναν υγιό ,

υγιό και κανακάρη,

τον έλουζι τουν στόλιζι

κι στου σχουλιό τουν στέλνει…»,

στο σπίτι που είχαν μικρή κόρη έλεγαν:

«Μωρή μικρή μου τσαπουρνιά,

τι στέκεις στολισμένη»

στο σπίτι που είχαν κόρη σε ηλικία γάμου  έλεγαν

«Εδώ έχουμε κόρη για παντρειά ,

κόρη για αρραβώνα,

την τάζουν και την προξενούν

στου Ρήγα γιο την δίνουν…»

στο σπίτι που είχαν ξενιτεμένο

«Ξενιτεμένο μου πουλί και παραπονεμένο» κτλ.

Οι νοικοκυρές έδιναν τις ευχές τους και άβαφα αυγά μαζί και με ένα φιλοδώρημα ή κέρασμα. Τα κορίτσια αφού τελειώσουν μαζεύονται στο κονάκι τους, που στα χρόνια μας είναι το κτήριο του Πολιτιστικού Συλλόγου μαζεύουν τα αυγά και τα φιλοδωρήματα και τα μοιράζουν μεταξύ τους. Μετά τρώνε όλες μαζί, χορεύουν τραγουδούν και κουβεντιάζουν. Κουρασμένες στο τέλος χαιρετιούνται και εύχονται να ξαναβρεθούν γερές του χρόνου και να συνεχίσουν το όμορφο αυτό έθιμο.

Καλή Ανάσταση !

Ιωάννα Κύρου