119
Τα πρόσωπα της εθνικής αντίστασης 1941-1944 στην Αιανή μέσα από μια “αυτοβιογραφία”.”
Για να θυμούνται οι παλιοί και να μαθαίνουν οι νέοι.
Με αφορμή την εκδήλωση μνήμης για την Εθνική Αντίσταση που έγινε από την Κοινότητα Αιανής στις 25 Ιανουαρίου 2025, παραθέτω επιλεγμένα αποσπάσματα από ένα χειρόγραφο κείμενο ( νομίζω ημιτελές) δεκαπέντε σελίδων με τον τίτλο « Βιογραφεία του 1940-1945 Ντοκουμέντα της Αιανής», που έγραψε -ή υπαγόρευσε και έγραψε άλλος- μάλλον προς το τέλος της δεκαετίας του 1990 ο αείμνηστος Αργύριος Στάμος του Γεωργίου και της Αικατερίνης (1915-2006 ) και το οποίο βρίσκεται στην κατοχή μου. Από τα αποσπάσματα αυτά προκύπτουν μεταξύ άλλων και τα πρόσωπα της Εθνικής Αντίστασης 1941-1944 στην Αιανή που ο ίδιος θυμούνταν ότι συμμετείχαν είτε ως ένοπλοι ή με άλλες ιδιότητες . Μπορεί πενήντα χρόνια μετά κάποια πρόσωπα να τα είχε ξεχάσει, καθώς επιβεβαιωμένα ήταν και άλλοι αντιστασιακοί, αλλά ακόμα και έτσι το κείμενο είναι ένα σημαντικό ντοκουμέντο, έχει την αξία του ως προς τις πληροφορίες που μας παρέχει, ώστε να γραφτεί από τους ιστορικούς σωστά η τοπική ιστορία.
Μακάρι να έγραφαν και να γράφουν και άλλοι.
Όσα από τα παρακάτω είναι σε παρένθεση και πλάγια γράμματα είναι συμπληρώσεις και επεξηγήσεις δικές μου, όπως και η αρίθμηση.
1.«…….Το 1941 ιδρύεται το ΕΑΜ Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο. Το χειμώνα του 1942 εμφανίστηκε στο χωριό μας κάποιος Σαράντης. Σε λίγες ημέρες ήλθε μια ομάδα ανταρτών του Γιατρού, έτσι ονομάζονταν και αφόπλισαν τον Σταθμό. Στην ομάδα αυτή ήταν και ο Στέργιος Καραντάκος από τα Κρανίδια . Μας μίλησε για το σκοπό και τη απελευθέρωση της πατρίδας από το φασισμό. Όρισαν υπεύθυνο του ΕΑΜ τον Ευάγγελο Ευαγγελόπουλο ( του Ιωάννη και της Στεργιανής 1892-1977, ήταν Πρόεδρος του χωριού 1934-1935 και 1939 ως 17/05/1942 ) και σαν Γραμματέα τον Ιωάννη Γιαννάκη ή Στάμο ( του Γεωργίου και της Αικατερίνης 1906-1944, οποίος ήταν αδερφός του Αργύρη και Πρόεδρος του χωριού τη διετία 1936-1937). Καταπρώτης εργάζονταν σε τριάδες . Εγώ ο Αργύρης ο Στάμος είχα στην τριάδα μου τον Γρηγόρη Γκουρτζιούμη ( του Γεωργίου και της Βάιας 1908-1998 ) και τον Χρήστο Ευαγγελόπουλο ( του Αθανασίου και της Αναστασίας 1915-1951).»
2.«….τότε δημιουργήθηκε ο ΕΛΑΣ , Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός. Στα Βέντζια δημιουργήθηκε μια ομάδα με επικεφαλής το δάσκαλο με το ψευδώνυμο Παλεολόγος ( Ζυγούρας Δημήτριος από τη Βουχωρίνα Βοίου Κοζάνης, Διοικητής της 9ης Μεραρχίας του Ε.Λ.Α.Σ.) και το Ρίγα δασοφύλακας στη Σιάτιστα ( μάλλον εννοεί τον Ηλία Ρούνη τον δασονόμο στη Σιάτιστα, γνωστός ως Μπαρμπαλιάς, καπετάνιος του 27ουτάγματος ) και τότε άρχισαν να κατατάσσονται στον ΕΛΑΣ (οι)
1.Πελέκας Στέργιος ( του Βασιλείου και της Ευαγγελίας 1921-1991, ανθυπολοχαγός στον Ε.Λ.Α.Σ.),
2.Αναστασιάδης Ευθύμιος ( του Αθανασίου και της Φωτεινής 1911-1973 γαμπρός στην Αιανή στο σόι του Αθ. Παρτάλα, με καταγωγή από την Αγία Παρασκευή),
3.Τσιτούρας Κωνσταντίνος ( του Παναγιώτη και της Θεολογίας 1916-1946 σκοτώθηκε στον εμφύλιο στα Μπουστάνια κοντά στη Σκούμτσα),
4. Τσιτούρας Λάζαρος ( του Ιωάννη και της Αικατερίνης 1917-1982) . Μετά τον Ε.ΛΑ.Σ. συνέχισε αντάρτης του Δ.Σ.Ε. ως νοσοκόμος τάγματος . Εκεί αποφοίτησε Ανθυπολοχαγός του Υγειονομικού. Πολιτικός πρόσφυγας στη συνέχεια στην Τασκένδη του Ουζμπεκιστάν-ΕΣΣΔ , όπου σπούδασε γιατρός και έκανε οικογένεια με τρεις κόρες. Δεν επέστρεψε στην Ελλάδα καθώς έχασε εκεί τη ζωή του σε τροχαίο),
5. Καρπενήσης Θωμάς (του Χαρισίου και της Ιωάννας 1925-1962),
6. Καρακούλας Παναγιώτης ( του Αθανασίου και της Μάρθας 1914-1998),
7. Γκαλγκουράνας Ιωάννης (του Στέφανου και της Μαρίας 1924-2004),
8. Καλλιανιώτης Λάζαρος (του Αργυρίου και της Χιονίας 1921-1995) ,
9. Λανάρας Βασίλης ( του Αστερίου και της Μαρίας 1923-1945. , Αδερφός του Μανώλη. Σκοτωθηκε στην Καλαμπάκα ή Καρδίτσα)
10.Γκαραλιός Πάσχος ( του Ιωάννη και της Θεοδώρας 1917-1999)
11.Βάσσος Χρήστος ( του………………….1916-1995. Μετά την κατοχή εντάχθηκε στην Χωροφυλακή) ,
12.Βάσσος Ιωάννης (του……………………1915-1960) και
13.Πελεκας Αλέκος –με ψευδώνυμο Κουτρούλιας (Πελέκας Αλέξανδρος – Γεώργιος του Νικολάου και της Μαρίας 1921-1997).
Και όρισαν στρατιωτικό υπεύθυνο τον Μανιάκα Ιωάννη ( γνωστός ως Γιαννούλης του Ζήση και της Στεργιανής 1909-1993).»
3. «…. για την εξυπηρέτηση του ΕΛΑΣ με τρόφιμα όρισαν στο χωριό μας τη λεγόμενη ΕΤΑ. -Εθνική Τροφοδοσία Ανταρτών. Δεν ήταν μόνο αυτό. Δημιούργησαν την Αλληλεγγύη που σκοπό είχε την βοήθεια στους φτωχούς. Στην ΕΤΑ ήταν ( υπεύθυνοι) ο Αλέξανδρος Πελέκας (του Βασιλείου και της Ευαγγελίας 1918-1999), ο Μπούλης Βασίλειος (του Ιωάννη και της Αικατερίνης 1913-2002) και ο Αργύρης Κιούρτας, ο οποίος κατάγονταν από το Τσοτύλι.
Στην Αλληλεγγύη υπεύθυνοι ήταν ο Ιωάννης Μάτσος από την Κοζάνη και από την Αιανή ο Γκόρος Θεόδωρος ( του Νικολάου και της Περιστέρας 1905-1978) και ο Γεώργιος Κοκόνας ( του Δημητρίου και της Χρύσως 1917-1957 από το Πιστικό Γρεβενών , γαμπρός στην Αιανή, σύζυγος η Στεργιανή Γκαλγκουράνα. Αντάρτης του Δ.Σ.Ε. πέθανε στην Τασκένδη του Ουζμπεκιστάν -ΕΣΣΔ).
Είχαμε και γυναίκες στην ΕΤΑ και στην Αλληλεγγύη. Καθώς την Ελευθερία Μητσιάκου (1912-2013 κόρη του Βαβλιάρα Αργυρίου και της Φωτεινής, σύζυγος του Ιωάννη Μητσιάκου του Ευαγγέλου) , την Γκουλιάφα Αχιλέινα (1900-1988, Στεργιανή κόρη του Κοντού παπαΣτέργιου και της Βάιας, σύζυγος του Αχιλλέα Γκουλιάφα 1898-1928 ) και Ιωάνινα Πάσχου ( 1925-2014 Ιωάννα κόρη του Παπαβασιλείου Αθανασίου και της Σουλτάνας Γκαραβέλα, από το Τρανόβαλτο, σύζυγος του Πασχόπουλου-Πάσχου Βασιλείου 1922-1992 ). Αυτές αλώνιζαν όλο το χωριό , από τρόφιμα , από κάλτσες και άλλα πράγματα, να ζυμώνουν ψωμιά και άλλα .
Πολύ βοήθησαν αυτοί που είχαν τα μεγάλα κοπάδια , όπως οι Μπουκαίοι, οι Βαβλιαραίοι , οι Καλαμπουκαίοι . Πάντως όλο το χωριό δούλεψε πολύ για την απελευθέρωση από τους καταχτητές.».( και άλλοι βοήθησαν με βάση μαρτυρίες άλλων ).
4. «Στην ΠΑΟ ( Πανελλήνια Αντιστασιακή Οργάνωση, φιλικά διακείμενη στους Γερμανούς, που αντιστρατεύονταν το Ε.Α.Μ.) αρχηγό είχαν τον Μιχάλαγα. ( Παπαδόπουλος Μιχάλης από τα Σέρβια ……-1946). Στα γύρω χωριά μας στην ΠΑΟ είχαν στην Κάτω Κώμη αρχηγούς τον Χαρίση Τούνα και τον Γάτα Κωνσταντίνο. Έκαναν επιδρομές. Στην Καισαρειά είχαμε αντίδραση τον Ιωάννη Ζαρκάδα. Σαν αρχηγός πήρε μια ομάδα από την Κάτω Κώμη και έκανε επιδρομές στα γύρω χωριά μας . Με την ομάδα του πήγε στο Χτένι και στο γυρισμό πέρασε από το χωριό μας . Μας πίεζε να πάρομε όπλα και να ταχτούμε με την ΠΑΟ. Ήταν απόγευμα. Ο Βαγγέλης Ευαγγελόπουλος σαν υπεύθυνος του ΕΑΜ στέλνει ένα σύνδεσμο στα Βέντζια στον ταγματάρχη Παλεολόγο . Η καταγωγή του ήταν από τη Μπουχωρίνα Γρεβενών. Αμέσως πήρε την ομάδα του και νύχτα που ήταν ( 5/3/1944 πήγαν) στην Καισαρειά. Τους κύκλωσε . Εκεί σκότωσαν τον Χαρίση Γάτα και πχιάσαν τον Ζαρκάδα και τον πήραν μαζί τους , καθώς και τον εκτέλεσαν. Από τότε η οργάνωσή τους τραβήχτηκε στην Κοζάνη και έκαναν επιδρομές με τους Γερμανούς.»
5. «……..η πολιτική που υπήρχε στο βουνό δημιούργησε τα λεγόμενα Λαϊκά Δικαστήρια. Εμείς εδώ στο χωριό μας σαν υπευθυνο της περιοχής είχαμε κάποιον δικηγόρο από τη Θεσσαλονίκη ονομαζόμενος Παρασκευάς Δημήτριος (…………….) Τα λαϊκά δικαστήρια αποτελούνταν από ένα Πρόεδρο και ένα Λαϊκό Επίτροπο. Αυτοί καθορίζονταν από το Λαό. Και σαν συνεπείς έβαλαν τον Δημήτριο Πελέκα (του Γεωργίου και της Πανάγιως 1910-1984 ) και τον Αργύριο Στάμο (τον γράφοντα) που ήταν και στρατιωτικός υπεύθυνος . Ο σκοπός τους ήταν να συμβιβάζουν τους ανθρώπους …από αγροτικές ζημιές».
6. «….Η πολιτική επιτροπή που ήταν στο βουνό μαζί με τον ΕΛΑΣ δημιούργησαν την Πολιτοφυλακή για την τάξη σε κάθε χωριό στη θέση της Αστυνομίας. Στο χωριό μας σαν Ενωμοτάρχη είχαμε τον Ζαρογιάννη Θωμά από την Καστανιά Σερβίων (1915-1993) . τον Θανάση Γκαμπούρα και τον…………………………από την Βάρσια. Αυτή η πολιτοφυλακή είχε το σκοπό να φυλάει τα χωριά από κάθε παράνομο κακό.»
7. «…..και τότε άρχισε να φουντώνει το κίνημα το 1943 με 1944 πήρε απόφαση όλο το εφεδρικό να ταχτεί στον ΕΛΑΣ , καθώς πήραμε μέρος οι κάτωθι.
1.Στάμος Αργύρης ( ο γράφων)
2.Γκάγκος Εμμανουήλ ( του Ιωάννη και της Αναστασίας 1915-1994)
3.Κοντός Γεώργιος ( του Στέργιου και της Βαΐας 1910-1944 σκοτώθηκε στο Βαθύλακο σε μάχη με την ΠΑΟ.)
4.Μπέμπας Γεώργιος (του Μάρκου και της Αικατερίνης 1910-1989)
5.Φτάκας Σωτήριος ( του Ζήση και της Βαΐας 1917-1993)
6.Κύρινας Ιωάννης (του Γεωργίου και της Βαΐας 1917-1994)
7.Μπλιούμης Ιωάννης ( του Ιωάννη και της Ευθυμίας 1911-1986)
8.Κοντός Δημήτριος (του Ιωάννη και της Αλεξάνδρας 1915-2013)
9.Κύρινας Αντώνιος ( του Στέργιου και της Βασιλικής 1913-1986)
10.Καλλιανιώτης Αθανάσιος ( του Αργυρίου και της Χιονίας 1910.-……)
11.Τανάγιας Ματθαίος (του Νικολάου και της Σουλτάνας 1912-1998)
12.Γκριτζέλης Αντώνιος ( του Αργυρίου και της Βασιλικής 1917-1986)
13.Μπούκος Αστέριος ( του Αθανασίου και της Πανάγιως 1918-2009)
14.Λανάρας Εμμανουήλ (του Αστερίου και της Μαρίας 1910-1994 ο Αναγνώστης )
15.Τζιαναμπέτης Κωνσταντίνος ( του Γεωργίου και της Αλεξάνδρας 1912-1986)
16.Τούνας Πάσχος (του Εμμανουήλ και της Παρασκευής 1915-2006)
17.Ευαγγελόπουλος Αλέξανδρος ( του Χαρισίου και της Μαρίας 1915-1947 γνωστός ως Αλέκος Τζιούγκρας, , Ανθυπολοχαγός του Δ.Σ.Ε., που σκοτώθηκε στην Έδεσσα σε μάχη με τον Εθνικό Στρατό.)
18.Κότσικας Παναγιώτης (του Μάρκου και της Γλυκερίας 1909-1988)
19.Μπαλιάκας Αργύρης (του Δημητρίου και της Ευαγγελίας 1918-1943 σκοτώθηκε )
20.Πελέκας Δημήτριος (του Γεωργίου και της Πανάγιως 1910-1994)
21.Τζήκας Αθανάσιος (του Εμμανουήλ και της Στεργιανής 1915-2015.)
22.Καραμανώλας Ζήσης ( του Γεωργίου και της Ευαγγελίας 1917-1994)
23.Παρτάλας Απόστολος (του Χαρισίου και της Κυρατσού 1910-1996)
24.Τέγος Βασίλειος (του Δημητρίου και της Πανάγιως 1908-1991)
25.Κουτοσγεωργόπουλος Νικόλαος (του Χρήστου και της Αικατερίνης 1919-1996)
26.Τζέλλος Δημήτριος (του Γεωργίου και της Πανάγιως 1908-1988)
27.Καρακούλας Εμμανουήλ (του Νικολάου και της Αικατερίνης 1917-1992).
Εμείς όλοι συμπληρώσαμε τα τάγματα και πολλοί από εμάς πήγαμε στο τάγμα του Παλεολόγου και άλλοι στο τάγμα του Πετρόμπεη Αλέκου Σακαλή (από την Κοζάνη. ………..)
Η πρώτη επιχείρηση στις 30 Σεπτεμβρίου πήγαμε να καθαρίσουμε από τα γύρω χωριά από τους Γερμανούς και τους συνεργάτες τους ΠΑΟτζήδες Έλληνες. Το πρώτο τάγμα του Παλεολόγου κτύπησε τον Βαθύλακα (Βαθύλακο Κοζάνης- Οκτώβριος του 1944). Εκεί είχαμε πολλά θύματα από Ροδιανή , από Μυλοτίνι και από το χωριό μας είχαμε (θύμα) τον Κοντό Γεώργιο. Το δεύτερο χτυπήσαμε την Μεσιανή.
( στις επιχειρήσεις αυτές, έστω και αν δεν αναφέρεται, επιστρατεύτηκε και συμμετείχε και ο σαραντάχρονος τότε παππούς μου Γιώργος 1904-1973).
Καθώς τον Αργύρη το Στάμο τον έπχιασαν αιχμάλωτο καθώς και τον Γεώργιο Μούσιο ( μάλλον από την Άνω Κώμη) και άλλους τρεις αντάρτες μας πήγαν στην Κοζάνη και μας κράτησαν μέχρι τις 27 Οκτωβρίου και στις 28 Οκτωβρίου μπήκε ο ΕΛΑΣ μέσα στην Κοζάνη το τάγμα του Πετρόμπεη (Αλέκος Σακαλής) καθώς και του Υψηλάντη ( Ρόσιος Αλέξανδρος από τη Σιάτιστα- Την ημέρα αυτή αποχώρησαν οι Γερμανοί από την Κοζάνη )
Το τάγμα του Παλεολόγου προχώρησε προς τη Φλώρινα κυνηγώντας τους Γερμανούς . Εκεί αιχμαλώτισαν Βουλγάρους και τους έφεραν στη Ροδιανή και σε λίγες ημέρες τους στείλανε στη Βουλγαρία .
Αφού ήρθε η κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου δημιουργήθηκαν τα Δεκεμβριανά του ΕΛΑΣ με τους ταγματασφαλίτες και τότε επεμβήκανε οι Άγγλοι και τότε έγινε η Βάρκιζα και να προχωρέσουμε σε εκλογές . Δεν πήραμε μέρος γιατί άρχισαν το κυνηγητό και η τρομοκρατία από τους συνεργάτες των Γερμανών , που η κυβέρνηση τους άφησε ελεύθερους.»
Στην 1η φωτογραφία ο Στάμος Αργύριος με τους αείμνηστους αντιστασιακούς Καρακούλα Παναγιώτη , Κοντό Δημήτριο ,Κύρινα Κωνσταντίνο ( 1920-2000 ανάπηρος πολέμου) & Μπούλη Βασίλειο .
Στην 2η φωτογραφία ο Στάμος Αργύριος με τους αείμνηστους Πελέκα Κωνσταντίνο του Βασιλείου και της Ευαγγελίας (1915-1998) και Τζέλλο Κωνσταντίνο του Ιωάννη και Φώτως (1924-2007)
Στην 3η φωτογραφία απόσπασμα από το κείμενο του Μπαρμπαργύρη.
Υ/Γ Περισσότερα ιστορικά στοιχεία καθώς και φωτογραφικό υλικό για τους άντρες και γυναίκες της Αιανής που συμμετείχαν στην Εθνική Αντίσταση μπορούν να αναζητηθούν στο βιβλίο των Μιχάλη Μανδραβέλη και Χαρισίου Στάμου έκδοσης 2008.
Γεώργιος Τζέλλος