Χαλαμονή: (λέξη και ιστορία) – λέξη εντυπωσιακή και εμβληματική, πλούσια σε περιεχόμενο και γοητεία, που  αποδίδει πλήρως την έννοια της γενοκτονίας

Θεὀδωρος Κωνσταντινίδης

“Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία” είναι πλέον αξίωμα! Αξίωμα είναι και μια άλλη αλήθεια: λόγος που χρησιμοποιείται συχνά χάνει τη σημασία και τη γοητεία του. Οι λέξεις μοιάζουν κατά κάποιο τρόπο με το χρήμα. Υπόκεινται και αυτές στο νόμο της τριβής και απαξίωσης. Όσο πιο πολύ χρήμα κυκλοφορεί, τόσο πιο μικρή η αξία του. Έτσι και με τις λέξεις: όσο πιο πολύ κυκλοφορεί μια λέξη, τόσο απεκδύεται της σημασίας της. Τι σχέση έχουν όλα αυτά με τον τίτλο μας; Πρόκειται για τον όρο της γενοκτονίας: “ξιζούμσιν πια”, μου είπε ένας φίλος Κοζανίτης. “βαρέθκα να τ’ ακούω. Γινουκτουνία Εβραίων, γινουκτουνία Αρμενίων, γινουκτουνία Ποντίων. Δεν ακούς τίπουτις άλλου”. Τα λόγια του με προβλημάτισαν πολύ. Έχει δίκιο, σκέφθηκα. Οι Εβραίοι το κατάλαβαν πρώτοι. Βρήκαν μια άλλη λέξη – έμβλημα: μίλησαν για Ολοκαύτωμα (Holokaust). Έπρεπε, λοιπόν, και εμείς, οι Πόντιοι, να βρούμε μια άλλη λέξη εντυπωσιακή και εμβληματική, πλούσια σε περιεχόμενο και γοητεία, που να αποδίδει πλήρως την έννοια της γενοκτονίας. Μου έγινε κεφαλόπονος η ιδέα αυτή. Πάσχιζα, μα δεν έβρισκα τίποτε καινούριο. Μέχρι που έπεσε στα χέρια μου το βιβλίο του Αντώνη του Παυλίδη, που κυκλοφόρησε πρόσφατα με τον τίτλο: Χαλαμονή…Μια λέξη ποντιοποιημένη με ρίζες τουρκοαραβικές, πρωτοχρησιμοποιημένη και για το λόγο αυτό γοητευτική. Σε επόμενη ανάρτησή μου θα επιχειρήσω μια ανάλυση του περιεχομένου της έννοιας αυτής, που αν υιοθετηθεί η χρήση της δίπλα και παράλληλα με τον όρο γενοκτονία, μπορεί να δώσει, κατά τη γνώμη μου, μια άλλη διάσταση στην προσπάθειά μας για δικαίωση του αγώνα της αναγνώρισης της γενοκτονίας των προγόνων μας. Σήμερα περιορίζομαι στην ετυμολογία του όρου: Η λέξη χαλαμονή σημαίνει θεομηνία: οργή Θεού. Η λέξη έχει ρίζα αραβική: hal. Με την ίδια μορφή, ακριβώς, πέρασε στην τουρκική γλώσσα: Χαλ και στη συνέχεια στο Νεοελληνικό μας λόγο ως ουσιαστικό ουδετέρου γένους το χάλι, πληθυντικός τα χάλια. Στην ιστορική διεργασία της γλώσσας μας προέκυψε το ρήμα χαλώ ή χαλνώ και από το ρήμα αυτό το ουσιαστικό Αρσενικού γένους ο χαλασμός και ουδετέρου το χάλασμα, τα χαλάσματα. Στον ποντιακό λόγο από το ρήμα χαλάνω, αντί του χαλώ, προέκυψε το ουσιαστικό χαλαμονή (δεύτερο συνθετικό από το μένω) κατ’ αναλογία προς το καμονή (από το κάνω και μένω). Πολύ σύντομα διευρύνθηκε το περιεχόμενο της έννοιας χαλαμονή και έγινε πλουσιότατο. Όμως, η ανάλυση του περιεχομένου της έννοιας σε επόμενη ανάρτηση. Χαλασμός, λοιπόν, ο νεοελληνικός όρος, χαλαμονή ο ποντιακός.