Χώρα, ώρα μηδέν εδώ και καιρό (Τάσου Σιδηρόπουλου, Οικονομολόγου, Δ/ντη Προγραμμάτων ΑΝΚΟ)

Πριν από χρόνια, την άνοιξη του 2010, με την είσοδο της χώρας στην οδυνηρή περιπέτεια των μνημονίων είχα δημοσιεύσει στον τοπικό τύπο το άρθρο «Έλλειμμα – Ανάπτυξη», το οποίο αναφερόταν στην τότε σχεδιαζόμενη πολιτική των μέτρων της ασφυκτικής δημοσιονομικής προσαρμογής και της προβλεπόμενης αδυναμίας αυτών να λύσουν το πρόβλημα του ελλείμματος.

Δυστυχώς τα άρθρο επαληθεύεται με τον πλέον οδυνηρό τρόπο, αφού αφενός το πρόβλημα του χρέους δεν λύθηκε αλλά παραμένει και αφετέρου οι επιπτώσεις των εφαρμοζόμενων πολιτικών στον κοινωνικό ιστό έχουν διαμορφώσει εν πολλοίς καταστάσεις ανθρωπιστικής κρίσης.

Επικαλούμενος λοιπόν την υπομονή σας, επιτρέψτε μου την αναδημοσίευση αυτούσιου του άρθρου:

«Η επιβολή δημοσιονομικών μέτρων, λιγότερο ή περισσότερο επώδυνων, σε μια οικονομία με υψηλό ποσοστό ελλείμματος ως προς το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) – όπως αυτή της Ελλάδας – αποτελεί μια πρώτη και άμεση αντίδραση που έχει σαν στόχο αφ’ ενός την προσπάθεια εξισορρόπησης των εσόδων και των εξόδων του κρατικού προϋπολογισμού και αφ’ ετέρου την επίτευξη ευνοϊκών όρων δανεισμού από τις διεθνείς κεφαλαιακές αγορές για την κάλυψη του ελλείμματος αυτού.

Με πολύ απλά λόγια το σύστημα δουλεύει ως εξής:

Η αδυναμία να καλυφθούν οι δημόσιες δαπάνες από τα έσοδα της χώρας, που μεταξύ των άλλων αφορούν σε μισθούς και σε συντάξεις, την οδηγεί σε δανεισμό από το διεθνές τραπεζικό σύστημα. Το τραπεζικό σύστημα με τη σειρά του διαμορφώνει ένα πλαίσιο όρων εγγυήσεων και επιτοκίου ανάλογο με την αναμενόμενη ικανότητα της χώρας να ανταποκριθεί στην αποπληρωμή του κάθε φορά αιτούμενου δανείου. Εάν από τα υφιστάμενα και τα προβλεπόμενα οικονομικά στοιχεία προκύπτει ότι η χώρα είναι αφερέγγυα ως προς την αποπληρωμή του δανείου τότε είτε οι όροι που διαμορφώνονται είναι ιδιαίτερα επαχθείς (υψηλά επιτόκια, υπερβολικές εξασφαλίσεις) είτε, στη χειρότερη περίπτωση, δεν παρέχεται δάνειο και η χώρα δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις της, γεγονός που την οδηγεί μεσοπρόθεσμα σε πτώχευση. Σε όλο αυτό το σκηνικό βέβαια εντάσσονται και οι κερδοσκοπικές πιέσεις των διαφόρων διεθνών οικονομικών κέντρων που επιδεινώνουν περαιτέρω την κατάσταση.

Ας δούμε όμως με απλά οικονομικά μαθηματικά πώς όλη αυτή η κατάσταση επηρεάζει την οικονομία μας στο σύνολο και πού θα πρέπει να κατατείνουν οι οικονομικές πολιτικές.         

Διαπίστωση του προβλήματος στη χώρα μας

Ύπαρξη υψηλού δημοσιονομικού ελλείμματος σε ποσοστό 12,7% του Ακαθάριστου Εγχωρίου Προϊόντος (ΑΕΠ) (2009) που σημαίνει ότι:

(1) Τα Έσοδα του Κρατικού Προϋπολογισμού που προέρχονται από Φόρους (Τ) είναι λιγότερα από τις Δημόσιες Δαπάνες (G) : [T < G].

(2) Το έλλειμμα που διαμορφώνεται εξαιτίας της υστέρησης των Εσόδων έναντι των Δαπανών υπολογίζεται σε 12,7% του ΑΕΠ : [G – T = 12,7% x ΑΕΠ]

Λήψη Δημοσιονομικών Μέτρων

• Αύξηση Εσόδων (Άμεσοι και Έμμεσοι Φόροι) : (Τ)
• Μείωση Δαπανών (Μισθοί, Συντάξεις, διάφορες δαπάνες δημοσίου τομέα) : (G)

Η λήψη των δημοσιονομικών μέτρων εκτιμάται ότι θα οδηγήσει στη μείωση του ελλείμματος. Ποιες όμως θα είναι οι επιπτώσεις στο ΑΕΠ της χώρας;

Για την απάντηση του ερωτήματος αυτού θα πρέπει να δούμε αρχικά από ποια μακροοικονομικά μεγέθη διαμορφώνεται το ΑΕΠ.

Το ΑΕΠ μπορούμε να το εξετάσουμε είτε από την πλευρά της Τελικής Δαπάνης (Αξία Τελικών Προϊόντων) είτε από αυτήν του Εισοδήματος (Αξία Εισοδημάτων Συντελεστών Παραγωγής) με τις ακόλουθες εξισώσεις:

• (1) Μέθοδος της τελικής δαπάνης

Το ΑΕΠ είναι ίσο με την Ιδιωτική Κατανάλωση + τις Ακαθάριστες Επενδύσεις Παγίου Κεφαλαίου + τις Δημόσιες Δαπάνες + τις Εξαγωγές μείον Εισαγωγές (Εμπορικό Ισοζύγιο) : [ΑΕΠ = C + (I + Δinv) + G + (X–M)].

• (2) Εισοδηματική Μέθοδος

Το ΑΕΠ είναι ίσο με το Αγροτικό Εισόδημα + τους Μισθούς & Συντάξεις + τις Προσόδους Περιουσίας & Επιχειρηματικής Δράσης Ιδιωτών & Δημοσίου + την Αποταμίευση δημοσίων & ιδιωτικών Α.Ε., συνεταιρισμών κ.λπ. + τους Άμεσους φόρους επί των Α.Ε. – τους Τόκους του Δημοσίου Χρέους.  

Μελετώντας λοιπόν τις ανωτέρω εξισώσεις του ΑΕΠ διαπιστώνουμε τις ακόλουθες αναμενόμενες επιπτώσεις από την εφαρμογή των Δημοσιονομικών Μέτρων. Η εκτίμηση των επιπτώσεων γίνεται εναλλακτικά και στις δύο Εξισώσεις του ΑΕΠ.

Αύξηση των Εσόδων (Τ)

Η αύξηση των εσόδων (Τ) τα οποία θα προέλθουν από την Άμεση και Έμμεση Φορολογία θα έχουν ως αποτέλεσμα:

• Από την 1^η Εξίσωση στην έμμεση μείωση του ΑΕΠ ως αποτέλεσμα της μείωσης της Ιδιωτικής Κατανάλωσης (C), λόγω της περιστολής του διαθέσιμου εισοδήματος του πληθυσμού και της αύξησης των τιμών των προϊόντων.
• Από τη 2^η Εξίσωση στην έμμεση μείωση του ΑΕΠ ως αποτέλεσμα της περιστολής των εισοδημάτων από την άμεση φορολογία.

Μείωση των Δημοσίων Δαπανών (G)

Η μείωση των δημοσίων δαπανών (G) η οποία θα προέλθει από την περικοπή Μισθών και Συντάξεων και άλλων δαπανών του δημοσίου τομέα θα έχει ως αποτέλεσμα:

• Από την 1^η Εξίσωση στην άμεση μείωση του ΑΕΠ ως αποτέλεσμα της μείωσης αυτών καθ’ εαυτών των δημοσίων δαπανών και στην έμμεση μείωσή του ως αποτέλεσμα της μείωσης της Ιδιωτικής Κατανάλωσης (C), λόγω της περιστολής του διαθέσιμου εισοδήματος του πληθυσμού.
• Από τη 2^η Εξίσωση στην άμεση μείωση του ΑΕΠ ως αποτέλεσμα της περιστολής των μισθών και των συντάξεων.

Όπως διαπιστώνεται από την προηγούμενη ανάλυση, η μη λήψη άλλων μέτρων πλην των δημοσιονομικών θα οδηγήσει σε κάθε περίπτωση σε μείωση του ΑΕΠ και επομένως σε μείωση του διαθεσίμου εισοδήματος των πολιτών.

Ως άμεση βέβαια συνέπεια της μείωσης του διαθεσίμου εισοδήματος θα είναι η απώλεια της ικανότητας του κράτους να εισπράξει τα αναμενόμενα έσοδα (Τ) για την περαιτέρω περιστολή του ελλείμματος, δηλαδή «ουκ αν λάβοις παρά του μη έχοντος» σύμφωνα με τον κυνικό φιλόσοφο Μένιππο.

Με άλλα λόγια κινδυνεύει να μειωθεί η αποτελεσματικότητα των δημοσιονομικών μέτρων και να αναιρεθεί στην πράξη η πολιτική αυτή.

Τι λοιπόν θα μπορούσε να γίνει προκειμένου και το έλλειμμα να μειωθεί και η χώρα να αποφύγει την μείωση του ΑΕΠ και την παρατεταμένη ύφεση;

Η απάντηση βρίσκεται στην ίδια την ερμηνεία των εξισώσεων του ΑΕΠ που παρουσιάστηκαν ανωτέρω.

Αναπτυξιακή Πολιτική

Οι εξισώσεις του ΑΕΠ, εάν θεωρήσουμε σταθερό σε βραχυχρόνια βάση το εμπορικό ισοζύγιο, επηρεάζονται είτε άμεσα είτε έμμεσα από τις Ακαθάριστες Επενδύσεις Παγίου Κεφαλαίου (I – Δinv), δηλαδή τις Ιδιωτικές και τις Δημόσιες Επενδύσεις. Οι Επενδύσεις αποτελούν μακροοικονομικό μέγεθος που επηρεάζει καθοριστικά τη συνολική ευημερία, δεδομένου ότι συμβάλλουν πολλαπλασιαστικά στο κοινωνικοοικονομικό σύστημα παράγοντας πλούτο και δημιουργώντας θέσεις εργασίας.  

Ειδικότερα:

• Με βάση την 1^η Εξίσωση του ΑΕΠ, η αύξηση των Επενδύσεων θα οδηγήσει στην αύξησή του, αφενός άμεσα και αφετέρου έμμεσα μέσω της ενδυνάμωσης της Ιδιωτικής Κατανάλωσης ως αποτέλεσμα της αναμενόμενης αύξησης των εισοδημάτων των πολιτών.
• Με βάση τη 2^η Εξίσωση του ΑΕΠ, η αύξηση των Επενδύσεων οδηγεί έμμεσα στην αύξησή του μέσω τόσο της αύξησης των διαφόρων εισοδημάτων, όσο και μέσω της αύξησης των προσόδων της περιουσίας και της επιχειρηματικής δράσης του δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα.

Κατά συνέπεια ως τελικό αποτέλεσμα θα έχουμε η αύξηση του ΑΕΠ να οδηγήσει σε αύξηση του διαθεσίμου εισοδήματος των πολιτών και βέβαια στη διατήρηση της ικανότητας της πολιτείας να εισπράττει τα αναμενόμενα έσοδα για τη μείωση του δημοσιονομικού της ελλείμματος.   

Συμπέρασμα

Χωρίς να εξετάζουμε τις διάφορες περίπλοκες παραμέτρους που μπορεί να επηρεάζουν την οικονομική κατάσταση της χώρας, προκύπτει αβίαστα με απλά οικονομικά μαθηματικά ότι τα Δημοσιονομικά Μέτρα για τη μείωση του ελλείμματος θα πρέπει να συνοδευτούν άμεσα με Αναπτυξιακά Μέτρα που αφορούν στην ενίσχυση των Δημοσίων και Ιδιωτικών Επενδύσεων και τη διεύρυνση της παραγωγικής βάσης της χώρας.

Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι θα πρέπει άμεσα να προχωρήσει η πολιτεία σε:

• Αύξηση των ρυθμών υλοποίησης του ΕΣΠΑ.
• Εκσυγχρονισμό του αναχρονιστικού νομικού και θεσμικού πλαισίου που αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα και τροχοπέδη στην υλοποίηση των δημοσίων και ιδιωτικών επενδύσεων και βέβαια,
• Εκσυγχρονισμό του εκπαιδευτικού μας συστήματος με έμφαση στην πραγματική παιδεία που αποτελεί τη μόνη σίγουρη επένδυση για το μέλλον της χώρας.»

Τι έγινε λοιπόν τα επτά τελευταία χρόνια; Την απάντηση μας τη δίνουν τόσο τα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας όσο και η καθημερινή εικόνα που αντικρίζουμε στους χώρους που ζούμε.

Έχουμε λοιπόν για τα βασικά μακροοικονομικά μεγέθη από το 2009 έως το 2015 την ακόλουθη εικόνα:

• Το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν να παρουσιάζει συνεχή μείωση με εξαίρεση μια πολύ μικρή αύξηση το 2014, που όμως ακολούθησε και πάλι φθίνουσα πορεία το 2015 – μια επταετία δηλαδή συνεχούς ύφεσης, πρωτοφανούς για τα παγκόσμια δεδομένα.
• Την εγχώρια ζήτηση που μετρά τόσο την ιδιωτική και δημόσια κατανάλωση όσο και τις δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις να σημειώνει ανάλογη μείωση που ήταν αποτέλεσμα:  της μείωσης του διαθεσίμου εισοδήματος των νοικοκυριών εξαιτίας της δραστικής περικοπής των εισοδημάτων στο δημόσιο και ιδιωτικό τομέα και της αύξησης των φόρων, της σχεδόν μηδενικής παροχής ρευστότητας εκ μέρους του τραπεζικού συστήματος, της αναστολής της κατασκευής των μεγάλων έργων και γενικά της πορείας των δημοσίων επενδύσεων.
• Το εμπορικό ισοζύγιο της Ελλάδας να παρουσιάζει μικρή αύξηση που όμως επ’ ουδενί δεν μπορεί να επηρεάσει την γενική υφεσιακή εικόνα της χώρας.
• Την ανεργία να ανηφορίζει σε δυσθεώρητα ύψη με αποτέλεσμα να ροκανίζεται η κοινωνική συνοχή, να επιδεινώνεται περαιτέρω η βιωσιμότητα των ασφαλιστικών ταμείων και να μπαίνει σε έναν αδιέξοδο φαύλο κύκλο το συνολικό ασφαλιστικό – προνοιακό σύστημα της χώρας .

Το χρέος της γενικής κυβέρνησης της χώρας να επιδεινώνεται περαιτέρω.

(% μεταβολή)

Πίσω βέβαια από τα νούμερα και τα διαγράμματα υπάρχουν οι ζωές των ανθρώπων!

Οι νέοι που μεταναστεύουν για μια καλύτερη τύχη που δεν τους την προσφέρει η πατρίδα που τους σπούδασε, οι επαγγελματίες που αυτοκτονούν γιατί δεν μπορούν να σηκώσουν το ψυχολογικό βάρος των υποχρεώσεών τους και βλέπουν τις επιχειρήσεις τους να καταστρέφονται, οι νεόπτωχοι και οι άστεγοι που κατακλύζουν τις κοινωνικές δομές για ένα πιάτο φαγητό, οι γέροντες και συνταξιούχοι που βλέπουν τους κόπους μιας ζωής να εξανεμίζονται και η μέση ελληνική οικογένεια να μην μπορεί να αντέξει το βάρος των δανείων που πήρε σε καιρούς ευημερίας και τις δυσθεώρητα αυξημένες φορολογικές τους υποχρεώσεις που ξεπερνούν το διαθέσιμο εισόδημά τους.

Όλα αυτά συμβαίνουν στην Ελλάδα του 2016 και κανείς από τους υπευθύνους που είχαν τις τύχες της χώρας στα χέρια τους και την οδήγησαν στο αδιέξοδο αυτό δεν βγαίνει να κάνει μια έστω στοιχειώδη αυτοκριτική.

Αντίθετα, ακούσαμε την περασμένη χρονιά και το εξωφρενικό εκ μέρους 117 συνταξιούχων βουλευτών να διεκδικούν αναδρομικές αυξήσεις κατά περίπτωση έως και 100.000 ευρώ!!!

Ηχούν μάλλον παράξενα ή μάλλον απόκοσμα τα λόγια του Καποδίστρια που με μεγάλο σεβασμό παραθέτω:

“…Ελπίζω ότι όσοι εξ’ υμών συμμετάσχουν εις την Κυβέρνησιν  θέλουν γνωρίσει μεθ’ εμού ότι εις τας παρούσας περιπτώσεις, όσοι ευρίσκονται εις δημόσια υπουργήματα δεν είναι δυνατόν να λαμβάνουν μισθούς αναλόγως με τον βαθμόν του υψηλού υπουργήματός των και με τας εκδουλεύσεις των, αλλ’ ότι οι μισθοί ούτοι πρέπει να αναλογούν ακριβώς με τα χρηματικά μέσα, τα οποία έχει η Κυβέρνησις εις την εξουσίαν της”.

” …εφ’ όσον τα ιδιαίτερά εισοδήματά μου αρκούν δια να ζήσω , αρνούμαι να εγγίσω μέχρι και του οβολού τα δημόσια χρήματα, ενώ ευρισκόμεθα εις το μέσον ερειπίων και ανθρώπων βυθισμένων εις εσχάτην πενίαν”.